İran'da yeni dönem

İran Cumhuriyeti Şura Meclisi çalışmalarına başladı. 28 Mayıs 2016 Cumartesi günü yapılan açılış oturumunda milletvekilleri yemin töreni düzenlendi. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin bir konuşma yaptığı meclis oturumunda dini lider Ayetullah Hamaney'in de yazılı mesajı okundu.

Ä°ki liderin mesajları 10’uncu dönem meclisin yapısını ve yol haritasını da belirleyen nitelikler taşıyordu. Ä°ran CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani konuÅŸmasında hükümetin meclis ve diÄŸer kurumlar ile daha fazla iÅŸbirliÄŸi yapacağının mesajını verdi. Zira önceki meclisle, hükümet arasında bazı görüş ayrılıkları yaÅŸanmıştı. Ancak seçimlerin ardından reformcu milletvekillerinin sayısının artması CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani'nin de elini rahatlattı.

Ruhani bundan sonraki dönemde önceliklerinin ekonomik kalkınma olacağını da söyledi. İran Cumhurbaşkanı hükümetin; istihdam, halkın refahı, yoksullukla mücadele ve ekonomik büyüme için çalışacağını belirtti. Yeni dönemde ekonominin yüzde 5 oranında büyüme yakalayacağı anlatan Ruhani, hedeflenen yüzde 8'lik büyüme için ise 30 ile 50 milyar dolar tutarında dış yatırıma ihtiyaç olduğunu vurguladı.

Ancak dini liderin mesajında öncelik yine "direniş" ekonomisiydi. Ali Hamaney mesajında, "Direniş ekonomisinin tahakkuk ettirilmesi ve İslam kültürünün yayılması iki acil önceliğimiz" ifadelerine yer verdi. Dün ise yeni meclis başkanı seçildi. Parlamentoda yapılan oylama sonucunda Eski Meclis Başkanı Ali Laricani 173 oyla yeniden meclis başkanı olarak göreve geldi.

Kullanılan 281 oyun 173’ünü Ali Laricani alırken reformcuların adayı Rıza Arif 103 oy alabildi. Meclisin açılış oturumunda çok sayıda askeri ve sivil üst düzey yetkilimin yanı sıra yabancı ülkelerin temsilcileri de katıldı.

İran meclisinde 290 sandalye bulunuyor. Seçimlerde muhafazakârlar, bağımsızlar ve reformcular olmak üzere üç ayrı koldan seçim yarışı yürütülmüştü. Başkent Tahran başta olmak üzere birçok kentte Ruhani hükümetine yakın çok sayıda milletvekili meclise girmeye hak kazanmıştı.

UZMANLAR MECLÄ°SÄ°

Ä°ran’da 25 Mayıs ÇarÅŸamba günü Uzmanlar Meclisi baÅŸkanlık seçimi yapıldı. Uzmanlar Meclisi 5’inci dönem baÅŸkanı Ayetullah Ahmet Cenneti oldu. Cenneti 51 oy ile baÅŸkan seçilirken, Ayetullah Emini 21 oy ve Ayetullah Åžahrudi ise 13 oy aldı. Bir oy da geçersiz sayıldı.

Uzmanlar meclisi seçimleri 8 yılda bir yapılıyor. Meclisin toplam 86 üyesi bulunuyor. Ãœyeler ülkede düzenlenen genel seçimler sırasında halkın oyu ile seçilerek göreve geliyor. Kurumun en önemli görevi; ‘dini lider’in hayatını kaybetmesi durumunda, yeni dini lideri seçmek.

Bunun yanı sıra henüz uygulanmasa da, dini lideri görevden almak da uzmanlar meclisinin görevleri arasında bulunuyor. Yeni baÅŸkanın seçildiÄŸi toplantının ardından bir kapanış bildirisi yayınlandı. Bildiride Suudi Arabistan aleyhinde ifadeler kullanıldı. Suudi Arabistan’ın boÅŸ bahanelerle Müslümanların ilahi görevlerini yerine getirmesi için gerekli ortamı saÄŸlamak yerine Yemen’de soykırım yaptığı ve terörist gruplara silah ve mali destek verdiÄŸi iddia edildi.

5’inci dönem uzmanlar meclisinin bildirisinde “Suriye, Irak, Yemen, Bahreyn, Lübnan ve Filistin gibi ülkelerde Ä°srail, Suudi Arabistan ve terör örgütlerinin iÅŸlediÄŸi cinayetleri kınıyoruz” ifadeleri yer aldı.

Ayetullah Cenneti’nin baÅŸkan olduÄŸu meclisten çıkan bildiri, reformcu hükümete yönelik de ciddi mesajlar içeriyordu. Bildiride hükümetten nükleer anlaÅŸmanın çiÄŸnenmesine karşı onurlu ve güçlü bir ÅŸekilde cevap vermesi istendi.

Uzmanlar Meclisi; Ruhani hükümetinin Amerika BirleÅŸik Devletleri baÅŸta olmak üzere batılı ülkelerin hedeflerine ulaÅŸmak için hazırladıkları hilelere karşı uyanık olması gerektiÄŸini belirtti. Meclis BaÅŸkanlığı’na getirilen Ayetullah Cenneti, muhafazakâr kesimin Tahran adayları arasından meclise girebilen tek isimdi. Cenneti, Ä°ran dini ve siyasi yapısı içinde etkili bir isim olarak öne çıkıyor.

90 yaşındaki Ayetullah Cenneti; Uzmanlar Meclisi BaÅŸkanlığı’nın yanı sıra, Anayasayı Koruyucular Konseyi ÃœyeliÄŸi, UzlaÅŸma Konseyi Yüksek Kültür ÃœyeliÄŸi, Tahran Cuma Ä°mamlığı, Kum Medresesi Hocaları TopluluÄŸu ÃœyeliÄŸi gibi görevleri de yürütüyor.

Ayetullah Cenneti’nin son sıradan meclise girmesine raÄŸmen baÅŸkan seçilmesi ise muhafazakârların siyasi sistemdeki etkisini bir kez daha gözler önüne serdi. Cenneti, Uzmanlar Meclisi 5’inci Dönem BaÅŸkanı seçilirken Ayetullah Kirmani ve Ayetullah Mahmud HaÅŸimi Åžahrudi de sırasıyla birinci ve ikinci vekil oldu.

MECLÄ°S ÃœYELERÄ° HAMANEY’LE BÄ°RARAYA GELDÄ°

Ä°ran'da göreve baÅŸlayan Uzmanlar Meclisi üyelerinin ilk iÅŸi, Ä°ran Devrimi'nin önderi Ayetullah Humeyni’nin türbesini ziyaret etmek oldu. Humeyni’nin türbesine çelenk bırakan heyet, sisteme baÄŸlılıklarını yineledi. Ayetullah Humeyni'nin türbesine yapılan ziyaretin ardından, Uzmanlar Meclisi BaÅŸkanı Ayetullah Cenneti ve diÄŸer üyeler, dini lider Ali Hamaney ile de bir görüşme gerçekleÅŸtirdi.

Hamaney, Uzmanlar Meclisi üyelerini kabulünde yaptığı konuşmada önemli mesajlar verdi. Düzenin devamı için cihadın sürdüğünü belirten Hamaney, Uzmanlar Meclisi'ni verilen mücadelenin en önemli kurumlarından biri olarak tanımladı.

Uzmanlar Meclisi’nin Ä°ran'ın geliÅŸmesinde önemli sorumlulukları olduÄŸunu belirten Ali Hamaney; Ä°slam hâkimiyeti, bağımsızlık, toplumsal adalet, yoksulluk ve cehaletin kökünün kazınması gibi hedeflere öncelik verilmesi gerektiÄŸini kaydetti.

Hamaney, devrimin en önemli hedefinin batılı güçlerin sultasına karşı direnmek olduğunu da yineledi. Uzmanlar Meclisi üyelerinin de bu hedef doğrultusunda çalışmasını isteyen Hamaney, üyelerden dışarıdan gelen baskılarla mücadele ederken, ülke içerisindeki sorunlarla da yakından ilgilenmesini istedi.

ARABÄ°STAN VE Ä°RAN ARASINDA SOÄžUK RÃœZGARLAR

Ä°ran Kültür Bakanı Ali Cenneti, Suudi Arabistan ile yürütülen müzakerelerden sonuç alınamadığını ve Ä°ranlıların bu yıl hacca gidemeyeceklerini açıkladı. Ä°ki ülke arasındaki kriz, Åžii din adamı Åžeyh El Nimr'in idam edilmesinin ardından zirveye ulaÅŸmış, Tahran'daki Suudi Arabistan BüyükelçiliÄŸi’ne düzenlenen baskının ardından iki ülke arasındaki iliÅŸkiler kopmuÅŸtu.

Riyad yönetiminin, İranlı hacı adaylarının vize işlemlerini Tahran'daki İsveç Büyükelçiliği üzerinden yapmasını talep etmesiyle hac organizasyonu da krizin bir parçası haline gelmişti. İki ülke, uzun zamandır Suriye, Yemen ve Lübnan'daki krizlerle ilgili de birbirini suçluyor ve farklı kamplarda yer alıyor.

Taraflar arasındaki bölgesel rekabetin, küresel sistemi etkileyen yansımaları da var. Enerji alanında, özellikle de petrol fiyatları konusunda yaşanan anlaşmazlık bunun somut bir göstergesi.

Önemli bir petrol ve doğalgaz rezervine sahip olan İran'ın yaptırımların ardından uluslararası piyasalara dönüşü, ülke ekonomisini olduğu kadar, dünya piyasalarını da yakından ilgilendiriyor.

Zira İran, uzun yıllar devam eden yaptırımlara rağmen en büyük geliri petrol satışından elde ediyor. Yaptırımların ortadan kalmasıyla, İran'ın petrol üretimini artırması, küresel piyasadaki arz talep dengesini doğrudan etkiliyor.

Asya ekonomilerindeki yavaşlamayla beraber, fiyatlarda yaşanan düşüşün ardından petrol ihraç eden ülkeler fiyat istikrarın sağlanması için uzun süredir uzlaşı arayışında. Masadaki öneri, petrol üretiminin kısılması ve azalan arz ile birlikte fiyat istikrarın korunması.

Ancak İran'ın petrol üretimini azaltmaya yönelik formülleri kabul etmemesi ise çözümü zorlaştırıyor. Suudi Arabistan, petrol üretimini kısmak için İran'ın da üretimi azaltmasını ön koşul olarak sunuyor.

YAPTIRIMLAR SONRASI Ä°RAN EKONOMÄ°SÄ°

Tahran yönetimi ile batı dünyası arasındaki siyasi kriz ve nükleer program yüzünden yaşanan anlaşmazlıktan ötürü uygulanan yaptırımlar, İran ekonomisine büyük zarar verdi. Uzun yıllar yaptırım baskısıyla yaşayan İran, 5+1 ülkeleriyle imzalanan nükleer anlaşmanın ardından söz konusu yaptırımların kalmasıyla ekonomik büyümeye odaklanmak istiyor.

Ancak bu beklenti kısa vadeli değil. İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçi, yaptırımların kaldırılmasının ekonomiye olumlu yansıyacağını ancak bunun zaman alacağını söyledi. Gelirinin yüzde 70 ila 80'i petrole dayalı olan İran, yaptırımların kalkmasıyla birlikte petrol üretimini artırsa da, petrol fiyatlarında yaşanan düşün İran ekonomisini zorluyor.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, yabancı sermayenin ülkeye girişini ekonomik kalkınmanın ön şartlarından biri olarak görürken, muhafazakârlar rejim için tehdit olacağını öne sürerek bu görüşe karşı çıkıyor.

CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani, Ä°ran meclisinin açılışında yaptığı konuÅŸmada yüzde 8'lik bir büyüme için 30 ile 50 milyar dolar tutarında dış yatırıma ihtiyaç olduÄŸunun altını çizmiÅŸti. Fransa’dan Japonya’ya kadar birçok ülke yaptırımların kalktığı 17 Ocak’tan bu yana Ä°ran’la milyarlarca dolarlık anlaÅŸmaya imza attı.

Ancak yabancı yatırımcılar, Ä°ran yatırımları için finans kaynağı bulmakta zorlanıyor. Batılı bankalar, Ä°ran'a yönelik yatırımlarda kredi vermeye soÄŸuk bakması, Ä°ran’la altyapıdan ulaşıma kadar birçok sektörde imzalanan milyar dolarlık anlaÅŸmaların nasıl fon bulacağı sorusunu da gündeme taşıyor.

Ä°RAN - BATI TÄ°CARET

İran ile Batı arasında anlaşmaya varılması ile beraber, İran'a yönelik batılı şirketlerin ticaret hamleleri de artmaya başladı. Ancak yine de İran'da yatırım yapmaya hazırlanan şirketlerin çekinceleri bulunuyor.

Bu konuda ortak bir açıklama yapan batı ülkeleri ise Ä°ran ile iÅŸ yapılmasına karşı olmadıklarını duyurdu. Açıklama ABD, Ä°ngiltere, Fransa, Almanya ve AB adına yapıldı. Ortak kaleme alınan metinde, Ä°ran’la ticari faaliyetler içine girenlerin cezalandırılmayacağı vurgulandı.

Yazılı açıklamada, ABD ve AB’nin, Ä°ran’ın nükleer programı nedeniyle uygulanan yaptırımları varılan anlaÅŸma neticesinde 16 Ocak'ta kaldırdığı hatırlatıldı. “Bunun sonucunda ÅŸu anda Ä°ran’da, iÅŸ yapmak amacıyla Avrupa ve dünya genelindeki ÅŸirketler ve finansal kurumlar için kapsamlı ekonomik fırsatlar bulunuyor” ifadesi kullanılan açıklamada, Ä°ran’la ticaret yapılmasına bir engel olmadığı belirtildi.

Yazılı açıklamada ÅŸu ifadeler de yer aldı: "Kapsamlı nükleer anlaÅŸmanın tüm taraflar için iÅŸlediÄŸinden emin olunması ve Ä°ran halkına da kazanımların ulaÅŸtırılması bizim ve uluslararası toplumun çıkarınadır. Yaptırımların kaldırılması, Avrupalı banka ve firmaların Ä°ran’da yeniden iÅŸ yapmalarını da içeriyor. Ä°lgili yasalar takip edildiÄŸi sürece Ä°ran’la yapılmasına izin verilen ticaretin önünde durmayacağız ve Ä°ran’la iliÅŸki kuran uluslararası firmalar ve finansal kurumların önüne engel çıkarmayacağız."

BirleÅŸmiÅŸ Milletler Güvenlik Konseyi’nin beÅŸ daimi üyesi ile Almanya’nın oluÅŸturduÄŸu P 5+1 ülkeleri ile Ä°ran arasında varılan anlaÅŸmayla Tahran yönetimi nükleer programını durdurmuÅŸ, bunun sonucunda da batı Ä°ran’a yönelik yaptırımları kaldırmıştı. Ancak Ä°ran aradan geçen süreye ve anlaÅŸmaya raÄŸmen ABD’yi Ä°ran'da ticari faaliyette bulunmak isteyen yatırımcıları korkutmakla suçluyordu.

Ä°RAN’IN BATI ZÄ°YARETLERÄ°

Nükleer programla ilgili anlaşmanın ardından, Batı'nın İran'a yönelik yaptırımları da yavaş yavaş son buldu. Yaptırımların kalkmasıyla birlikte; önemli bir petrol ve doğalgaz üreticisi olan İran'ın dünya enerji pazarına yeniden dönmesi dengeleri değiştirdi.

Bu dönemde İran'a yönelik ziyaretlerin merkezinde ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi çabaları vardı. Tahran'a ilk olarak Almanya Başbakan Yardımcısı ve aynı zamanda Ekonomi ve Enerji Bakanı Olan Sigmar Gabriel beraberindeki heyet ile geldi.

Bu ziyareti; Fransa, Ä°talya, Sırbistan, Ä°ngiltere ve Avrupa BirliÄŸi’nden gelen heyetler izledi. Ziyaretlerin genel amacı siyasi iliÅŸkileri geliÅŸtirmek ve yaptırımlardan sonra canlanması beklenen Ä°ran ile ticari iÅŸbirliÄŸini artırmak olarak açıklandı. Bu ziyaretler sırasında pek çok anlaÅŸmanın da temeli atıldı.

Ä°ngiltere DışiÅŸleri Bakanı Filip Hemmind'in ziyareti sırasında, 2011 yılında kapatılan Ä°ngiliz BüyükelçiliÄŸi de yeniden açıldı. Tahran’a yapılan ziyaretlerden sonra, bu kez Ä°ran CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani Avrupa Turu'na çıktı.

Ä°lk olarak Ä°talya'ya giden Ruhani burada 17 milyar euro'luk bir dizi anlaÅŸmaya imza attı. Daha sonra Fransa’ya giden Ruhani burada da son yılların en büyük ticari anlaÅŸmasını imzaladı. Ruhani, Fransa ile 40 milyar euro tutarında anlaÅŸmalar yapıldığını duyurdu.

İran başta İmam Humeyni Havalimanı olmak üzere Meşhed ve İsfahan'daki havalimanlarının modernizasyonunu da yine Fransız şirketlere verdi. Ayrıca Fransız havayolu şirketi Air France da ambargoların kalkması ile 8 yıl aradan sonra Tahran'a seferler düzenlemeye başladı.

Nisan ayında ise Avrupa Birliği Dış Siyaset Sorumlusu Federica Mogherini Tahran'daydı. Mogherini bu dönemde İran'ın çok tartışılan füze denemelerine değindi ve bu denemelerin nükleer anlaşmaya aykırı olmadığı mesajını verdi. İran'a bir başka ziyaret ise Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras tarafından gerçekleştirildi.

Çipras, İran'ın dini lideri Ali Hamaney, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri ve İran Eski Cumhurbaşkanlarından Haşimi Rafsancani ile ayrı ayrı görüştü.

Ali Hamaney, bu ziyaret için, "Ä°ki ülke arasında uzun vadeli iÅŸbirliÄŸinin saÄŸlnaması için iyi bir baÅŸlangıç noktası olabilir” yorumunda bulundu. Çipras'ın Tahran ziyareti sırasında; petrol, doÄŸalgaz, deniz ve karayolu taşımacılığı, bankacılık, turizm, bilim, kültür ve teknoloji gibi baÅŸlıklar ön plandaydı. Aleksis Çipras ve Ä°ran CumhurbaÅŸkanı Birinci Yardımcısı Ä°shak Cihangiri Siyasi Ä°ÅŸbirliÄŸi AnlaÅŸması’na imza koydu.

Ä°HRACATCILAR KONFERANSI

İran ile varılan nükleer anlaşmanın ardından yaptırımların hafiflemesiyle, Türk işadamları da bu ülkedeki faaliyetlerini artırıyor. İki ülke arasında hâlihazırda tercihli ticaret anlaşması bulunuyor.

Ticaret hedefi ise 30 milyar dolar. İran yeni dönemde mal alım satımından çok, ülkeye yapılacak yatırımlara ağırlık vermek istiyor. Zaman zaman düzenlenen programlarla, iki ülkedeki ticaretin geliştirilmesi ve yatırımların artırılması için izlenecek stratejiler iş adamları ile paylaşılıyor.

PerÅŸembe günü Tahran’da “Ä°kinci Ä°ran Türkiye Ä°hracatçıları Konferansı” düzenlendi. Konferansa Türkiye'den ve Ä°ran’dan iÅŸ adamları ile diplomatlar katıldı. Konferansta konuÅŸan Trabzon Ticaret Odası BaÅŸkanı Mustafa Suat HacısalihoÄŸlu iki ülke ticareti için bir liman kenti olan Trabzon’un önemli bir konumda olduÄŸunu, ancak ticaretin henüz istenen düzeye gelmediÄŸini belirtti.

Türkiye Büyükelçiliği Ticari Ateşesi Mehmet Ali Erkan da ihracatın artırılması için kobilerin bilgilendirildiğini belirtti. Kendilerinin ise Türk ve İranlı firmaların işbirliklerini nasıl artırabilecekleri üzerine bilgi verdiklerini ifade etti.

Yaptırımların kaldırılmasının ardından genç iÅŸadamları da Ä°ran’a büyük ilgi gösteriyor. Konferansa katılan Yasin Cenan, Ä°ran pazarına giriÅŸ yollarını, iÅŸ alanlarını ve ticaretteki sorunları araÅŸtırdıklarını ifade etti.

Kaynak: Kuzey Haber Ajansı