Unutulan ülke Uganda bizim neyimiz olur?

Uganda, Orta Afrika’da Ä°slam Konferansı TeÅŸkilatı’na üye olan ülkelerdendir. Denize kıyısı olmayan Uganda’nın sınır komÅŸuları; kuzeyde Güney Sudan, doÄŸuda Kenya, güneyde Tanzanya, güneybatıda Ruanda ve batıda ise Demokratik Kongo Cumhuriyeti’dir. Uganda’nın baÅŸkenti ise Kampala’dır.

Uganda’nın içerisinde özerk bir krallık olarak Buganda Krallığı da yer alır. Yaklaşık olarak 36 milyon nüfusa sahip ülkenin yüzde 85’i Hristiyanlık inancına sahip. Hristiyan nüfusun da yüzde 42’si Katolik yüzde 36’sı ise Anglikanizm mezhebine mensuptur. Uganda’da halkının sadece yüzde 12’lik bir kesimi Müslümanlardan oluÅŸuyor. DeÄŸiÅŸik yerel inanca sahip halk  ise yüzde 3 gibi küçük bir oranı oluÅŸturuyor.

Tropikal iklimin hakim olduÄŸu Uganda’nın büyük bir kısmı yüksek rakımda yer alıyor. Bu nedenle sıcak havanın etkisi çok fazla hissedilmemekte genel olarak serin bir hava hissedilmektedir. Ãœlkede genel olarak iki dil konuÅŸulmaktadır. Bunlardan ilki sömürge düzeninin bir etkisi olarak Ä°ngilizce, ikincisi ise 2005 yılında kabul edilen yeni yasaya göre Swahilice. Bu iki dil, resmi dil statüsündedir. Bu iki dilin haricinde ülkenin içerisinde özerk bir yapıya sahip olan Buganda Krallığı’nın resmi dil olarak kullandığı Bantu dil grubu üyesi Luganda dili kullanılmaktadır.

Uganda’nın Kısa Tarihi

GeçmiÅŸ dönemlerden itibaren Uganda’da birçok krallığın kurulduÄŸu ve hakimiyet sürdüğü biliniyor. Özellikle 15. yüzyıldan itibaren ülkenin güney kesimlerinde birçok krallık kuruldu. Bu krallıklar arasında en önemlisi hala da varlığını devam ettiren Buganda Kralllığı’dır. Uganda halkının Ä°slamiyet’le tanışması ise, erken dönemlerde Arap tüccarların ticaret amaçlı bölgeye gelmeleri sayesinde oldu.

19. yüzyılın ikinci yarısı ile birlikte bölgeye Avrupa’dan da seferler düzenlenmeye baÅŸlanır. Avrupa’nın yeni yeni baÅŸlayan ilgisiyle birlikte Afrika ve özelde Uganda’da yeni bir dönem baÅŸlar ve sömürge faaliyetleri hızlanır. Sömürge faaliyetlerinin temelini misyonerlik çalışmaları oluÅŸturur.

Sömürgeci BirleÅŸik Krallık 1890 itibariyle Uganda’nın tamamına hakim olur, ekonomik olarak pamuk ve kahve ekimine önem verir. Demiryolu hattı kurularak diÄŸer Afrika ülkeleri ile ticaret ağı oluÅŸturulmaya çalışır.

20. yüzyılın ikinci yarısına doÄŸru geldiÄŸimizde ise sömürge anlayışından kurtulmanın yollarının arandığı görülür. Partiler kurulur ve meclis oluÅŸturulur. Yerel temsilciliklerde siyahi yerliler söz sahibi olmaya baÅŸlar. 1958 yılında gerçekleÅŸtirilen ilk meclis seçimlerinde sonucu Uganda halkı milletvekillerini seçmiÅŸtir. Uganda, 9 Ekim 1962 yılında Büyük Britanya'dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiÅŸ, o gün kadar Kral Mutesa II. unvanı ile Buganda Krallığı'nı yöneten Edward Mutesa  ülkenin ilk devlet baÅŸkanı seçilmiÅŸtir. 

Uganda-Osmanlı İlişkisi

DoÄŸu Afrika’nın Büyük Göller bölgesini hâkimiyeti altına almayı planlayan Osmanlı’nın Mısır Valisi Hidiv Ä°smâil PaÅŸa, 1872’de Ä°ngiliz asıllı Sir Samuel Baker kumandasında gönderdiÄŸi askerler Ankoli ve Lango’yu ele geçirdikten sonra Buganda topraklarına girdiler. 1874’te Samuel Baker’in istifa edip Ä°ngiltere’ye dönmesi üzerine Ä°smâil PaÅŸa’nın Hartum’a vali tayin ettiÄŸi Charles Gordon kaymakam Chaille-Long’u hediyelerle I. Mutasa’ya gönderdi. 20 Haziran 1874 tarihinde I. Mutasa ile görüşmeyi baÅŸaran Chaille-Long ertesi gün I. Mutasa’nın sarayının üstünde Osmanlı bayrağının dalgalanmasını saÄŸladı. 16 AÄŸustos’ta Bunyoro Krallığı’nı ziyaret edip Kral Kabarega’ya Vali Gordon PaÅŸa’nın gönderdiÄŸi hediyeleri sundu.

Bu olumlu geliÅŸmeler üzerine Hidiv Ä°smâil PaÅŸa’nın ertesi yıl Buganda’ya yolladığı Ernest de Bellefonds 12 Nisan 1875’te I. Mutasa ile görüşüp kendisini Osmanlı padiÅŸahına tâbi olmaya davet etti. Emin PaÅŸa, Gordon PaÅŸa’nın siyasî memuru sıfatıyla 1877 ve 1878’de Nur Efendi Muhammed kumandasındaki askerlerle birlikte I. Mutasa’nın yaÅŸadığı Rugaba ÅŸehrine giderek Gordon PaÅŸa’nın ve Mısır hidivinin hediyelerini kendisine verdi. Yapılan bu seferler sonucunda Osmanlı-Mısır birlikleri I. Mutasa’yı iç iÅŸlerinde serbest bırakıp topraklarını Hattıistivâ Müdürlüğü’ne dahil ettiler. Böylece Uganda, Osmanlı toprağı ilân edilip durum Ä°stanbul’a bildirildi. 1880’li yılların başında Hartum’da Mehdî hareketi ortaya çıkınca hidivlikle Uganda arasındaki ticaret kesildi. Emin PaÅŸa, beraberindeki Osmanlı askerleriyle yıllarca Uganda topraklarında kalarak yerli kabileleri Osmanlı Devleti’ne baÄŸlamaya çalıştı.

ÄŸÄŸÄŸÄŸÄŸ
	Afrika Boynuzu, Etiyopya, Somali, Eritre ve Cibuti'yi içine alan ve Afrika'nın doğu bölümünün Arap Yarımadası'nı çevreleyen bölgesine verilen ad.

Emin PaÅŸa Kimdir?

Alman kökenli Emin Paşa, 1840 yılında Prusya'nın Silezya eyaletinde doğar. Asıl adı Edward Schnitzer'dir. Tıp eğitimi görerek doktor olan Schnitzer 1864 yılında Viyana'ya giderek Osmanlı Büyükelçiliği'ne başvurur ve Osmanlı Devleti'nin hizmetine girer. O zaman Osmanlı Devleti'nin sınırları içerisinde bulunan Arnavutluk'ta doktor olarak görev yapan Schnitzer, Türkçe öğrenir, Arnavutluk'ta iken, Vali İsmail Hakkı Paşa'nın takdirini kazandığından, kendisine Yüzbaşı rütbesi verilir.

Schnitzer, bunun üzerine, Mehmet Emin adını alır. Aynı zamanda bir doğa bilgini olan Mehmet Emin'in Arnavutluk'ta iken bitki çeşitlerine ilgi gösterdiği biliniyor. Mehmet Emin daha sonra Osmanlı istihbarat örgütünde görev yapar, Vali İsmail Hakkı Paşa'nın Sultan Aziz tarafından azledilmesi ve Trabzon'a sürülmesi üzerine Mehmet Emin de onunla birlikte Trabzon'a giderek doktorluk yapar. Hakkındaki sürgün kararı kaldırılarak Yanya Valisi olarak atanan İsmail Hakkı Paşa ile birlikte Yanya'ya da giden Mehmet Emin, onun vefatı üzerine Afrika'ya geçer ve Sudan Eyaleti'nin başkenti Hartum'da doktorluk yapar.

O sıralarda Mısır Osmanlı Devleti'nin bir bölümünü oluşturmakla birlikte, ülkeyi Osmanlı Padişahı adına yöneten ve Hidiv adı verilen bir vali ile Mısır'ın ayrı bir de hükümeti mevcuttur. 1864'te tahta çıkan Hidiv İsmail Paşa bir modernizasyon programı uygulamaya başlar ve İngilizlerin baskısı ile İngiltere'den idari ve askeri alanlarda görev yapacak uzmanlar getirtir.

Ä°smail PaÅŸa, Sudan Eyaleti'nin en güney ucundaki Hattı Ãœstüva (Ekvator) Vilayeti'nin başına da Ä°ngiliz Afrika AraÅŸtırmacısı Samuel Baker'i atar. Mısır Hidiv'i 1874'te istifa eden Baker'in yerine de Ä°ngiliz Charles Gordon'u (Gordon PaÅŸa) getirir. Dr. Mehmet Emin de 1876'da Hartum'dan ayrılarak Hatt­Ä± Ãœstüva Vilayeti'nin merkezi Lado'ya gider ve Gordon PaÅŸa tarafından BaÅŸhekimlik görevine atanır.

Dr. Mehmet Emin Lado'da doktorluğun yanı sıra zooloji ve botanik alanında da bilimsel araştırmalar yapar ve yüzlerce bitki ve hayvan türünün tanımlarını yazarak Avrupa bilim çevrelerinde ün kazanır. Gordon Paşa'nın 1878'de Sudan Genel valiliğine getirilmesi üzerine, Dr. Mehmet Emin Paşa Hattı Üstüva valisi olur. Mehmet Emin Paşa Valiliği sırasında, vilayetin topraklarını güneye doğru genişletir ve üs sayısını sekizden elliye çıkartır.

1881 yılında Mehdilik iddiası ile Sudan'da başkaldıran Muhammed Ahmed Sudan'ın bütün Vilayetlerini ele geçirmekle birlikte, Mehmet Emin Paşa uzun süre direnir, ancak 1887'de başkent Lado'yu terk etmek zorunda kalarak, Vilayet'in merkezini daha güneye Albert gölünün kıyısındaki Kibiro'ya nakleder.

...

Emin Paşa Mısır Hidivinin kendisine destek olmayacağını anlar ve Prusya Krallığı'nın hizmetine girer. Alman sömürge topraklarının genişletilmesine yardımcı olur. Esir ticaretine karşı olan Mehmet Emin Paşa'nın 1892'de Kongo'da esir ticareti yapan bir aşiret tarafından öldürüldüğü biliniyor.

Türkiye-Uganda Siyasi İlişkileri

Türkiye, Afrika ortaklık politikası doÄŸrultusunda önemli bir ekonomik potansiyele sahip olan Uganda ile iliÅŸkilerini geliÅŸtirmek istiyor. Bunun neticesinde 2010 yılında Kampala’da Türkiye büyükelçiliÄŸi açıldı. Devamında 2011 yılında da Uganda Ankara’da büyükelçiliÄŸini faaliyete geçirdi.

Uganda CumhurbaÅŸkanı  Yoweri Kaguta Museveni, 4-6 Mayıs 2010 tarihinde CumhurbaÅŸkanı olan Abdullah Gül’ün konuÄŸu olarak Türkiye’ye bir gezi düzenledi. Museveni, ayrıca 31 Mayıs-1 Haziran 2012 tarihlerinde Ä°stanbul’da düzenlenen II. Ä°stanbul Somali Konferansı’na da katıldı.

Türkiye’nin Uganda ile yaptığı ilk ticaret hamlesi ise 2015 yılına dayanıyor. Bu ikili ticaret hacmi 29 milyon dolar civarında gerçekleÅŸtirildi. Bunun 22 milyon dolar olan kısmını ise Türkiye’nin ihracatı oluÅŸturuyor. Yapılan ihracatta baÅŸlıca kalemler ise; hububat ve mamulleri, elektrikli makine ve cihazlar, kauçuk ve mamullerdir.
 

Türkiye’nin Uganda’daki Sivil Toplum Faaliyetleri

Türkiye, Türk Ä°ÅŸbirliÄŸi ve Kalkınma Ajansı BaÅŸkanlığı (TÄ°KA) aracılığıyla Afrika’da çeÅŸitli projeleri hayata geçiriyor. TÄ°KA’nın projeleri Afrika ülkeleri için umut haline geldi. Bu ülkelerden biri de Uganda. Ä°ÅŸte TÄ°KA’nın Uganda’da gerçekleÅŸtiÄŸi faaliyetlerden bazıları:

TÄ°KA heyeti tarafından, küçük-büyük baÅŸ hayvancılık, et-süt ürünleri üretim, iÅŸleme ve pazarlama konularında inceleme, ihtiyaç analizi ve projelendirme çalışmaları yapmak üzere düzenlenen çalışma ziyaretleri Uganda Meclis BaÅŸkanı Rebecca Alitwala Kadaga’nın koordinesinde gerçekleÅŸtirildi.

v

....

Uganda Makerere Ãœniversitesi Din ve Barış Çalışmaları Bölümündeki Barış Çalışmaları Merkezi’nin biliÅŸim altyapısının geliÅŸtirilmesi kapsamında ihtiyaç duyulan biliÅŸim ekipmanları ve mobilyalar TÄ°KA tarafından temin edilerek düzenlenen törenle yetkililere teslim edildi.

Uganda’da genel hastane ÅŸartlarının yetersiz olduÄŸu Rakai Ä°lçesi ve çevre köylerinde bulunan hastaların en yakın ÅŸehir merkezi (80 km) Masaka’da bulunan daha donanımlı hastanelere sevk edilebilmesi için TÄ°KA tarafından bir donanımlı ambulans Rakai Ä°lçesi yetkili saÄŸlık birimine teslim edildi.

TÄ°KA tarafından Uganda’da Jinja Bölgesi Devlet Hayvancılık AraÅŸtırma ve Damızlık Ãœretim Merkezi’ne 100 ton kapasiteli su deposu yapıldı. Yine TÄ°KA, Uganda’nın baÅŸkenti Kampala’dan 230 km uzaklıkta kuzeydoÄŸu ÅŸehri Mbale’de yer alan Masaba FM ve Yumbe ÅŸehrinde yeni kurulacak radyo için teknik ekipman desteÄŸinde bulundu.

TÄ°KA tarafından Uganda’da yayın yapan Müslümanlara ait 5 radyodan 7 personelin Türkiye’de Profesyonel Radyoculuk eÄŸitimine baÅŸlandı. Uganda'nın Rakai ilçesi yetkili saÄŸlık birimlerine, çevre köylerdeki hastaların daha donanımlı hastanelere sahip olan Masaka ÅŸehrine sevki için bir ambulans hibe etti.

Sadece TÄ°KA deÄŸil diÄŸer sivili toplum kuruluÅŸlarımızda Uganda'da çalışmalarını sürdürüyor. Ä°HH, Deniz Feneri ve Yeryüzü Doktorları gibi sivil toplum kuruluÅŸları projeleri sayesinde Uganda’yla Türkiye arasında köprü kurmaya devam ediyorlar.

CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan’ın Gezisinin Anlamı

CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan, 31 Mayıs-3 Haziran tarihleri arasında çıkacağı gezide DoÄŸu Afrika ülkelerinden Uganda ve Kenya’yı ziyaret ediyor. Bu geziyi diÄŸerlerinden farklı kılanlardan biri de Uganda’ya ilk kez CumhurbaÅŸkanı düzeyinde bir gezi düzenleniyor olması.

Son dönemde geliÅŸtirilmeye çalışılan Uganda ile iliÅŸkiler artık daha ciddi bir sürece girmiÅŸ oluyor. CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan ile birlikte Türkiye’den geniÅŸ bir heyetin katıldığı geziye, Emin PaÅŸa’dan sonra kopan baÄŸların güçlendirilmesi adına son derece tarihi bir misyon yüklenmiÅŸ oluyor. 

Haber10 / Cengiz YALÇINKAYA

Kaynak: haber10.com