Ä°srail ile normalleÅŸme neden gecikti?

Türk DışiÅŸleri Bakanlığı, Türk ve Ä°srailli heyetler arası bir sonraki görüşmede ‘anlaÅŸmanın sonuçlandırılacağını’ duyurmuÅŸtu. Zirve vesilesiyle bir araya gelen Gold ve Türk yetkililer, anlaÅŸmanın imzalanacağı bir sonraki görüşme öncesi varılan ilerlemeyi ele aldı. Al Jazeera'ye konuÅŸan Türk dışiÅŸleri kaynakları, bir sonraki görüşmede mutabakata varılması konusunda kararlılığın sürdüğünü belirtti. Ancak henüz bu görüşme için bir zaman belirlenmedi.

Al Jazeera'nin Türk ve İsrailli kaynaklardan edindiği bilgilere göre, Mavi Marmara saldırısında ölenler için verilecek tazminat konusunda anlaşma, Mart 2013'te Netanyahu'nun özür dilemesinin ardından sağlandı. Uzun süredir tartışma konusu bile olmayan tazminatların ardından sonucu geciktiren asıl sorun, Gazze'ye gidecek yardımlar ve İsrail'in şart olarak öne sürdüğü Hamas ile ilişkilerde ortaya çıktı.

‘Halit MeÅŸal görüşmesi süreci yavaÅŸlattı’

Zaman içinde Türkiye'nin üç şartından biri olan Gazze'ye ulaştırılacak yardımlar konusunda uzlaşmaya neredeyse varılsa da, İsrail'in görüşmeler sırasında masaya getirdiği ve çözümü yavaşlattığını iddia ettikleri asıl sorun; Türkiye'nin Hamas'la ilişkisi oldu.

Ä°srailli yetkililer görüşmelerde “Hamas'ı terör örgütü olarak gördüklerini ve bu sebeple herhangi bir üyesinin Türkiye'de bulunmasının kabul edilemeyeceÄŸini” söyledi.

Görüşmelerde bu konu ele alınırken, 19 Aralık'ta Halit MeÅŸal Türkiye’ye bir ziyarette bulundu. Bu ziyaret sebebiyle Ä°srail süreci yavaÅŸlattı.

17 Aralık'ta Ä°sviçre’de bir araya gelen SinirlioÄŸlu ile Gold, taslak metinde uzlaÅŸmaya varmıştı. Ä°srail tarafından sızdırılan bilgileri yayınlayan Ä°srail televizyonu Kanal 10 ve Haaretz gazetesi, taslak mutabakat metnini de madde madde vermiÅŸti. Buna göre; Ä°stanbul'da ikamet eden Hamas üyesi Salah Aruri Türkiye'den sınır dışı edilecek; Hamas'ın Türkiye'deki faaliyetlerine de genel olarak sınırlama getirilecekti. Taslak metinde yer alan Hamas ile ilgili maddeyi, Al Jazeera’ye bilgi veren Türk dışiÅŸleri kaynakları da doÄŸruladı.

Görüşmenin ardından aynı gün Al Jazeera’ye bilgi veren üst düzey dışiÅŸleri yetkilisi "Ä°sviçre de görüştüğümüz doÄŸru. Ama iliÅŸkiler onarılmadı. Fakat bunun yakın olduÄŸunu söyleyebilirim" demiÅŸti. Al Jazeera'ye konuÅŸan baÅŸka bir DışiÅŸleri kaynağı da son günlerde görüşmelerin sıklaÅŸtığını ve artık daha da üst düzey imzaya kaldığını söyledi.

Ancak görüşmelere yakın kaynaklardan edindiÄŸimiz  bilgiye göre, bu görüşmeden iki gün sonra, 19 Aralık'ta Halit MeÅŸal'in Ä°stanbul'a giderek önce ErdoÄŸan tarafından Yıldız Sarayı Mabeyn Köşkü’nde kabul edilmesi; bir gün sonra da dönemin BaÅŸbakanı DavutoÄŸlu ile Ankara’da, Çankaya Köşkü’nde üç saate yakın bir süre görüşmesi, Ä°srail tarafının tepkisine yol açtı.

Bu ziyaret, Ä°srail’in Gazze’de seçimleri kazanan ve 2007’den bu yana Gazze’yi yöneten Hamas’a tepkisi nedeniyle normalleÅŸme sürecinin yavaÅŸlamasına neden oldu. Türkiye’nin Filistin sorununda Hamas’a yönelik tutumunu deÄŸiÅŸtirmeyeceÄŸini bu ÅŸekilde göstermesi üzerine, Ä°srail’in “Hamas’la ilgili genel bir mesele” olarak tanımladığı bu geliÅŸme, mutabakatın imzalanmasını geciktirdi.

Åžubat'ta Cenevre’de gerçekleÅŸtirilen bir sonraki görüşmede aynı konu masadaki en önemli madde oldu. Aynı kaynaklara göre Ä°srail heyeti, “Ä°srail'in terörist olarak gördüğü bir örgütün liderinin bu ÅŸekilde karşılanmasının kabul edilemeyeceÄŸini” söyledi.

Åžubat ayındaki görüşmenin ardından Ä°srailli üst düzey yetkililere dayandırarak verdiÄŸi haberde Haaretz gazetesi de, anlaÅŸmanın önündeki engelin Hamas’ın Türkiye’deki faaliyetleri olduÄŸunu yazdı. Ä°srail, her ne kadar Türkiye Hamas yetkilisi Salah Aruri’yi sınır dışı etmiÅŸ olsa da, Ä°stanbul’da halen aktif bir Hamas merkezi olduÄŸuna ve örgüte para topladığına inanıyor. Ä°srail, Türkiye’deki Hamas faaliyetlerinin sonlandırılmasını talep ediyor.

Türk dışiÅŸleri yetkilileri, Ankara’nın bu taleplere verdiÄŸi yanıtın ne yönde olduÄŸuyla ilgili yorum yapmadı.

Gazze yardımlarına İsrail denetimi

Türkiye’nin Gazze’deki ablukayla ilgili ÅŸartı konusunda da uzlaÅŸmaya neredeyse tamamen varıldı. Türkiye’nin inÅŸa etmek istediÄŸi hastane, okul ve camiler için gerekli malzeme, yine Ä°srail’in denetiminde ulaÅŸtırılacak. Elektrik santrali ve su arıtma tesisi de bu ÅŸartla yapılabilecek.

Ä°srailli müzakereci Gold, Avrupa ülkeleri dâhil tüm ülkelerden Gazze’ye gelen yardımların ve malzemelerin Ä°srail tarafından denetlendiÄŸini, Türkiye'ye ayrıcalık yapılamayacağını söyledi. Ancak bu ÅŸartlar altında Gazze’de yapılacak her türlü yatırım ve kalkındırma faaliyetinin özgürce sürdürülebileceÄŸini görüşmeler sırasında belirtti.

Erdoğan'ın Gazze'ye gitmesi bekleniyor

Mutabakat sağlandıktan sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Gazze'ye gitmesi ve TİKA tarafından yapılan hastaneyle birlikte, son İsrail saldırılarında yıkılan dokuz caminin inşaatını ziyaret etmesi bekleniyor.

Görüşmeleri Sinirlioğlu ve Gold yürüttü

Netanyahu'nun Mart 2013'te resmi özür dilemesinin ardından başlayan normalleşme görüşmelerinde Türkiye'yi Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Feridun Sinirlioğlu, İsrail'i Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri Dore Gold temsil ediyordu. İkili son olarak Mart ayında görüştü. 19 Mart'ta Taksim'deki bombalı saldırıda hayatını kaybeden İsraillilerin ülkelerine dönmesi için koordinasyonu sağlamak amacıyla İstanbul'a gelen Gold ve Sinirlioğlu'nun yapıcı ve olumlu bir görüşme yaptığı belirtilmişti.

Aralık ayındaki görüşmenin ardından Netanyahu, bizzat takip ettiği süreç için özel temsilcisi Joseph Ciechanover'i görevlendirdi. Ciechanover ve Sinirlioğlu son olarak 8 Nisan'da Londra'da görüştü. Görüşmenin ardından Türk Dışişleri'nden, "Heyetler, mutabakat metninin nihai hâle getirilmesi ve farklılıkların giderilmesi yönünde ilerleme sağlamışlar ve anlaşmanın çok yakında gerçekleştirilecek bir sonraki toplantıda sonuçlandırılması hususunda uzlaşıya varmışlardır" açıklaması geldi.

Ablukayı kırmak için yola çıkmıştı

Gazze ablukasını kırmak için yola çıkan Mavi Marmara gemisine 31 Mayıs 2010’da uluslararası sularda Ä°srail’in düzenlediÄŸi ve dokuz Türk’ün öldürülmesiyle sonuçlanan saldırıdan sonra Ankara-Tel Aviv iliÅŸkileri kopma noktasına geldi.

Saldırının ardından Tel Aviv'deki büyükelçisini çeken Türkiye, iliÅŸkilerin normalleÅŸmesi için resmi özür, öldürülenler ve yaralananlar için tazminat ve Gazze’ye yönelik ablukanın kaldırılmasını ÅŸart koÅŸtu.

Mart 2013’te Netanyahu, o dönem baÅŸbakan olan ErdoÄŸan’ı telefonla arayarak özür diledi. Resmi özür yazılı olarak da açıklandı. Ardından Türkiye ile Ä°srail arasında Gazze ablukasının kalkması ve tazminat için görüşmeler baÅŸladı. Görüşmeleri Türkiye DışiÅŸleri Bakanlığı MüsteÅŸarı Feridun SinirlioÄŸlu yürüttü.

Müzakerelerin sonuçlanmasına az kalmıştı

Åžubat 2014’e kadar Ä°srailli ve Türk yetkililer ÅŸartlarda uzlaÅŸmak için görüşmelerini sürdürdü. O dönemde Al Jazeera’ye bilgi veren diplomatik kaynaklar, imzalanacak anlaÅŸmanın metninin neredeyse hazır olduÄŸunu söylemiÅŸti.

Aynı kaynakların verdiÄŸi bilgiye göre, iliÅŸkilerin normalleÅŸmesi için Türkiye’nin ikinci ÅŸartı olan tazminatın miktarıyla ilgili anlaÅŸmaya varılmıştı. Üçüncü ÅŸart olan Gazze ambargosunun kaldırılması konusunda da iki taraf birbirine yakınlaÅŸmıştı. Kaynaklar, Netanyahu’nun o dönem iç politika endiÅŸeleriyle anlaÅŸmayı imzalamaktan kaçındığı bilgisini vermiÅŸti.

AnlaÅŸma imzalanamadan, Ä°srail’in Gazze’ye yönelik saldırısı baÅŸladı. Temmuz ayında baÅŸlayan ve bir aydan uzun süren saldırıda iki bine yakın Filistinli hayatını kaybetti. Bu saldırıyla birlikte görüşmeler tamamıyla durmuÅŸtu.