Büyük Çerkes sürgünü 152'nci yılında

Çerkesler, 152 yıl önce 21 Mayıs 1864’te Rusya tarafından büyük sürgünle soykırıma maruz bırakıldı. Bu nedenle 21 Mayıs dünyanın farklı ülkelerine ve kentlerine yayılmış olan Çerkesler için unutulmaz bir gündür. Yaklaşık 1milyon 500 bin insan öz vatanını terk etti. 500 bin civarında insan da sürgün yolculuÄŸunda ve ilk yerleÅŸtikleri bölgelerde hayatını kaybetti. Sadece Trabzon’da 53 bin insanın hayatını kaybettiÄŸi tahmin ediliyor. 

Ruslar Karadeniz kıyısında bulunan Kafkas halklarının topraklarının tamamını 1860'lı yıllarda ele geçirmişlerdi. Elde edemedikleri tek bölge ise Adıgey ya da diger ismiyle Çerkes bölgesiydi. Karadeniz kıyısından hem Osmanlıya hem de Batıya açılan Çerkes bölgesi, Rus egemenlik alanı içinde bağımsız bir bölge şeklinde varlığını devam ettirmekteydi.

STRATEJİK BÖLGE ÇERKESYA

1856 Kırım savaşı Rusya açısından Çerkeslerin yaÅŸadığı coÄŸrafyanın ne kadar stratejik bir bölge olduÄŸunu ortaya çıkarmıştı. Osmanlı, Ä°ngiliz, Fransız ittifakına karşı, tarihinin en büyük maÄŸlubiyetlerinden birini alan Rusya, savaÅŸ sırasında Çerkeslerin yaÅŸadığı bölgeye Rus askerlerini gönderememiÅŸti. Bölgede Çerkesler baÅŸta olmak üzere diÄŸer halkların mevcudiyeti Rus yayılmacılığının önündeki en önemli engel olarak gözükmekteydi. Rusya savaÅŸ sonrasında bölgede tam egemenlik saÄŸlamak için baÅŸta Çerkes halkı olmak üzere diÄŸer Kafkas halklarını kontrol altına almak ya da bölgeden tamamen uzaklaÅŸtırmak için planlama yapmaya baÅŸladılar. 

HALÄ°FENÄ°IN ÃœLKESÄ°NE SÃœRGÃœN KARARI

Bölgede kesin hakimiyet saÄŸlamak isteyen Rusya’da bölgeye yönelik iki farklı görüş mevcuttu: Çerkeslerin dostluÄŸunu kazanarak sorunu zaman içerisinde barışçı bir ÅŸekilde çözmek ya da bölgede yaÅŸayan Çerkesleri topraklarından sürgün etmek. Sürgün tezi ilk kez 1857 yılında Rus Kafkasya Ordusu Kurmay BaÅŸkanı General Milyutin tarafından ortaya atıldı. Milyutin bölgede yaÅŸayan Adıgelerin ( Çerkesler )  bir kısmının kuzeye sürülmesini teklif etti. Ancak böyle bir sürgün faaliyeti Rusya içerisindeki Müslümanların tepkisine neden olabilirdi ve yeni sorunlara yol açabilirdi. Bu sebeplerle sürgün teklifi kabul görmedi. 

Gündeme gelen ancak kabul görmeyen sürgün teklifi çok geçmeden farklı bir ÅŸekil aldı. Kafkasya Ordusu Komutanı General Prens Baryatinski, Milyutin'in raporunda esaslı bir deÄŸiÅŸiklik yaptı ve yeni bir  teklif getirdi. Bölgede yaÅŸayan Çerkesler kuzeye deÄŸil de güneye yani Osmanlı topraklarına sürgün edilecekti. Halifenin ülkesine göç ettirilecek Müslüman Çerkeslerden dolayı da Rusya içerisinde herhangi bir sıkıntı oluÅŸmayacaktı. Çerkeslerin sürgün edilme planı Rus Çarının da uygun görmesiyle 1860 yılından itibaren Rus devlet politikası haline geldi. 

SON MÃœCADELE

Çerkesler Rusların politikasını kavramakta gecikmediler. Hatta Rus Çarı ile görüşerek kendi ÅŸartlarını sundular ve müzakereye açık olduklarını ifade ettiler. Ancak Ruslar kesin kararını vermiÅŸti. Yüz binlerce kiÅŸilik ordular ile bölge kuÅŸatma altına alındı. Bölgede yaÅŸayan Çerkesler zorla yerlerinden yurtların edildi, köyleri ateÅŸe veridi, on binlerce insan öldürüldü. 21 Mayıs 1864 tarihinde Ruslar bölgede denetimi tam anlamıyla saÄŸladı. Yüzlerce yıllık mücadele bu tarihte maÄŸlubiyetle sona erdi. Çarın Kafkasya’da görevlendirdiÄŸi kardeÅŸi Grandük MiÅŸel, AÄŸustos ayında Batı Kafkasya halklarına şöyle bir bildiri yayınlıyordu: ''Bir ay zarfında Kafkasya terk edilmediÄŸi takdirde, bütün nüfus savaÅŸ esiri olarak Rusya'nın muhtelif mıntıkalarına sürülecektir.’ Böylece Çerkeslerin Büyük Felaketi baÅŸladı. 

YÃœZBÄ°NLERCE Ä°NSAN HAYATINI KAYBETTÄ°

Yurtlarından sürülen Çerkesler deniz yoluyla, Kafkasya'da, Taman, Tuapse, Anapa, Tsemez, Soçi, Adler, Sohum, Poti, Batum vd. limanlardan bindirildiler. Osmanlı Devleti'nin Trabzon, Samsun, Sinop, Ä°stanbul, Varna, Burgaz ve Köstence limanlarında inen Çerkezler buralarda kendileri için hazırlanan kamplara yerleÅŸtirildiler. Ancak bu kamplar kısa bir süre içinde açlık ve salgın hastalıklar sebebiyle binlerce insanın hayatını kaybettiÄŸi ölüm kampları haline geldi. 

Sürgün yolunda çekilen çileler, liman ÅŸehirlerindeki kamplara ulaÅŸan insanların yaÅŸadıkları felaketin boyutlarını göstermekteydi. Trabzon'daki Rus konsolosunun, tehcir iÅŸlerini idare etmekte olan General Katraçef'e yazdığı rapordaki ifadeleri şöyleydi: ''Türkiye'ye gitmek üzere Batum'a 70.000 Çerkes geldi. Bunlardan vasati olarak günde 7 kiÅŸi ölüyor. Trabzon'a çıkarılan 24.700 kiÅŸiden ÅŸimdiye kadar 19.000 kiÅŸi ölmüştür. Åžimdi orada bulunan 63.900 kiÅŸiden her gün 180-250 kiÅŸi ölmektedir. Samsun civarındaki 110.000 kiÅŸi arasında her gün vasati 200 kiÅŸi can veriyor. Trabzon, Varna ve Ä°stanbul'a götürülen 4650 kiÅŸiden de günde 40-60 kiÅŸinin öldüğünü haber aldım.' 

Soykırıma varan bu sürgün sırasında tam olarak ne kadar Çerkesin sürgün edildiÄŸi tespit edilememekle beraber  700 binden 2 milyona kadar çeÅŸitli rakamlar mevcuttur. Ãœnlü tarihçi Kemal Karpat, 1859-1879 arasında sürgün edilen Çerkeslerin 2 milyon civarında olduÄŸunu, saÄŸ olarak Osmanlı Devleti'ne ulaÅŸanların sayısının ise 1.5 milyon olduÄŸunu belirtir. 

Osmanlı liman ÅŸehirlerine ulaÅŸan ve saÄŸ kalan Çerkesler baÅŸta Anadolu olmak üzere,Trakya,  Balkanlar, Irak, Suriye, Ãœrdün vd. Osmanlı topraklarına yerleÅŸtirildiler.

BAZI IRKLAR TAMAMEN YOK OLDU

Son olarak bugün Yeni Åžafak Gazetesi'ne konuÅŸan Kafkas Vakfı'nın Kurucu BaÅŸkanı Doç. Dr. Fethi Güngör, bazı Çerkes ırklarının tamamen yok olduÄŸu söyledi. 

Güngör'ün açıklamalarından satırbaşları: Ubıhlar büsbütün yok olmanın eşiğine geldi. Ubıhça da tarihin derinliklerine garkoldu. Tarihi Çerkesya'da bazı sülaleler yok oldu. Karadeniz'in kuzey sahillerinde yaşayan Şapsığlar Çerkesya'nın en kalabalık halkı idi. Şubat ayında Kış Olimpiyatları'nın yapıldığı Soçi dahil tüm Kıyıboyu Şapsığ bölgesinde bugün sadece 10 bin kişi yaşıyor. Tarihçi Kabuzan'ın Rusya arşivlerinde mahfuz belgelere dayanarak yazdığı 'Kuzey Kafkasya Nüfusu (19-20. Yüzyıllar)' isimli eserde yer alan bir tek tablo büyük insanlık suçunu tek çırpıda ele veriyor. 1834 yılında nüfusları 573 bin olarak kaydedilen Adıgelerin nüfusu 33 yıl sonra, 1867'de 44 bine düşüyor! Yani soykırım boyutundaki yoğun savaşlardan sonra Adıge nüfusu bir anda on beş kat düştü.

RUSYA'YA HESABI KÄ°M SORACAK? 

Rusya'ya hesabı kim soracak? Avrupa mı, Amerika mı? Siyasi menfaatleri ne kadar çelişse de, Rusya Batı için ne kadar saldırgan ve tehditkar olsa da, mesele Müslüman halklara karşı birlikte, aynı doğrultuda politika gütmek olunca, derin ihtilaflarını bir kenara koymayı biliyorlar. Rusya'ya hesap soracak olan İslam İşbirliği Teşkilatı'dır. Bu teşkilat Avrupa Birliği gibi tek anayasayla yönetilen, tek bir para birimi olan, ortak savunma sistemini kurmuş, kendi bilim ve teknolojisini geliştiren bir kuvvetli birlik olursa, o vakit sadece Kafkas halklarının, sadece Müslüman halkların değil, dünyadaki tüm mazlum halkların hakları zalimlerden sorulabilecektir.

ANADOLU ÇERKESLERİN ŞU ANKİ DURUMU

Anadolu Çerkesleri içlerine kapanarak dillerini ve kültürlerini uzunca bir süre yaşatmayı başardılar. Ben elli yaşındayım. Çerkesçenin en yoğun kullanıldığı Kayseri-Uzunyayla yöresinde doğup büyümüş biriyim. Bizden sonraki neslin dili konuşamadığını üzülerek gözlemliyorum. Demokratik açılım sürecinde çok geç kalmış olumlu bir adım atılmış oldu. Çerkesçe yayın kolaylığı, bazı üniversitelerde Çerkes Dili ve Kültürü bölümü açılması olumlu bir gelişme. Ancak, Çerkesçe'nin Anadolu'da var olabilmesi, Çerkeslerin kültürlerini yaşatabilmesi için hem demokrasi ve insan hakları alanında daha ileri adımlar atılması, hem de Çerkeslerin kendi iç dinamiklerini harekete geçirmesi, dillerine ve kültürlerine sahip çıkması gerekiyor.

"BU AYIBIN TEMÄ°ZLENMESÄ° GEREKÄ°YOR"

150 yıl önce Kafkasya'da yaşananlar sadece Çerkeslerin, Kafkasyalıların bir meselesi değildir. Hatta, sadece bir Müslüman halkın meselesi de değildir. İnsanlık ailesinin yaşayan en kadim üyelerinden biri olan Çerkeslere Çarlık rejimi ve SSCB döneminde uygulanan soykırım ve sürgünler insanlık suçu olup bütün bir insanlığın bu ayıbı birlikte temizlemesi gerekiyor. Uluslararası kuruluşların ortak bir komisyon oluşturarak tarih boyunca işlenmiş soykırım ve sürgün olaylarını tespit ederek mazlumlara itibarlarının iade edilmesi, zalimlerin mirasçılarının özür beyanı, tazminat ödemesi, anayurtlarına dönüş hakkı verilmesi gibi insani adımlar atılması imkansız değildir. Ben insanlığın geleceğinden umutluyum. İslam dünyasının insanlık ailesini huzurlu bir çatı altında toparlayabileceğine inanıyorum.

Kaynaklar: Fethi Güngör, Büyük Çekes Sürgünü

A.Kasumuv-H.Kasumov,Çerkes Soykırımı