Türkiye ve İsrail normalleşebilir mi?

Ufuk UlutaÅŸ - AkÅŸam

Türkiye ve İsrail arasında bir süredir normalleşme müzakereleri devam ediyor. Mavi Marmara baskınından sonra diplomatik olarak kopan ilişkilerin yeniden canlandırılacağına dair kuvvetli emareler var. Yürütülen müzakerelerle hedeflediğinin ise iki ülke arasında normalleşme sağlanması olduğu ifade ediliyor. Sorun tam da burada başlıyor. Normalleşmeden kasıt ne? Görüşmelere dair İsrail basınına sızdırılan bilgiler dışında çok ayrıntı bilinmiyor, yine de sıklıkla kullanılan normalleşme kelimesi fazlasıyla izaha muhtaç. Aksi halde her iki tarafta da beklentiler yükselebilir veya hayal kırıklıkları yaşanabilir.

NormalleÅŸme en basit ifadeyle iki ülke arasında çeÅŸitli sebeplerden ötürü kesintiye uÄŸrayan diplomatik iliÅŸkilerin yeniden canlandırılması anlamına geliyor. Mavi Marmara sonrasında iki ülke de büyükelçilerini çekmiÅŸti. Aslında DışiÅŸleri Bakanlığı MüsteÅŸarı Feridun SinirlioÄŸlu’nun Ä°srailli mevkidaşı Dore Gold ve Netanyahu’nun Özel Temsilcisi Joseph Ciechanover ile baÄŸlantı kanallarını hep açık tuttuÄŸu anlaşılıyor. Roma, Cenevre, Zürih ve en son Londra’da iki taraf birçok defa bir araya geldi. Çıkan haberler büyükelçilerin yakında tekrar iÅŸlerinin başına geçebileceÄŸi yönünde. Yani eÄŸer normalleÅŸmeden kasıt büyükelçilerin gönderilmesiyse, bu çeÅŸit bir normalleÅŸme mümkün, dahası çok yakında da gerçekleÅŸebilir. 
Fakat normalleÅŸmeden kasıt bölgesel meselelerde iÅŸbirliÄŸi, sürdürülebilir bir iliÅŸki kurmak, toplumsal iliÅŸkileri artırmak ve STKlar arasında kooperasyonu saÄŸlamak gibi daha derin bir gündem ise daha yürünecek çok uzun bir yol var ve bu mevcut ÅŸartlar dahilinde mümkün de olmayabilir. Defalarca yazdığımdan dolayı iki ülke arasındaki iliÅŸkilerin Filistin meselesiyle doÄŸrudan baÄŸlantılı olduÄŸunu söylemeye ihtiyaç hissetmiyorum. Yalnız yukarıda saydığım doÄŸrultuda ekstra hedeflerle gerçek manada normalleÅŸme saÄŸlanmadan yüzeysel normalleÅŸmenin de sürdürülebilir olmadığını söylemek lazım. Yani toplumsal iliÅŸkiler artırılmadan, bölgesel meselelerde ortak zeminler bulunmadan en temel diplomatik iliÅŸkilerin bile sürdürülmesi oldukça zor. 2010 bunun en bariz örneklerinden. Ä°ki ülke eÄŸer iliÅŸkilerinde normalleÅŸme saÄŸlamak istiyorsa daha fazlayı hedefleyip çok daha azına kanaat getirmeyi öğrenmeli. 
Filistin her ÅŸeyin merkezinde duruyor fakat Filistin dışında sorunlar da oldukça çok. 2010’dan beri iki ülke kamuoyu da iliÅŸkilerin kopuk olmasına alıştı ve iliÅŸkileri hayati bulmuyor. An itibarıyla her iki kamuoyunda normalleÅŸme konusunda çok da motivasyon yok. Her iki taraf da kamuoyunu normalleÅŸmenin ülkelerinin hayrına olduÄŸu konusunda ikna etmesi gerekiyor. Hangi tarafın diÄŸerine daha fazla ihtiyacı olduÄŸu ÅŸeklindeki analizler iki tarafta da yapılıyor. Ä°srail tarafı Türkiye bize daha fazla muhtaç, Türkiye tarafı ise Ä°srail bize daha fazla muhtaç diyor. Meselenin bu kadar sığ analizlere boÄŸulması iyiye iÅŸaret deÄŸil. Nihayetinde iki ülke defalarca görüşmüşlerse her ikisinin de stratejik bir takım beklentileri vardır ve bu beklentiler birbiriyle yarıştırılabilecek kadar rakamsal da deÄŸildir. 
Her iki ülkede de birbiriyle alakalı analiz seviyesi yerlerde geziyor maalesef. Ä°srail, Türkiye’yi neredeyse 20 sene geriden takip ediyor. Türkiye uzmanlarının ciddi bir güncellenmeye ihtiyacı var. Ä°srail basını, Türkiye’yi Batı’da yaygın kalıpları kendi ön kabulleriyle bulayıp kamuoyuna sunuyor. Yeni yetiÅŸen nispeten genç Türkiye analistleri var ama onlar da Türkiye’ye iliÅŸkin kalıpları aÅŸamayan tartışmalardan fazlasıyla etkileniyor. Türkiye’de ise Ä°srail en çok bilindiÄŸi zannedilen ama en az bilinen ülkelerden. Herkes Ä°srail “uzmanı”. Oysa Ä°srail Türkiye için hâlâ koca bir bilinmeyen. Ezberlerin ötesinde Ä°srail çalışmasına ÅŸiddetle ihtiyaç duyuluyor. BaÅŸta bu sorunu çözmeden normalleÅŸme yüzeysellikten öteye geçemeyecek gibi görünüyor.