İran'ın yeni dini lideri kim olacak? Yorum-Tercüme

Velayet-i Fakih doktrini İran İslam Cumhuriyetini ayakta tutan en temel faktördür. 1979 devriminden sonra yazılan yeni anayasa ile birlikte dini rehber mutlak gücü elinde bulunduran bir yetkiye sahip oldu.

Yakın zamanda 78 yaşını doldurmuş olacak Ayetullah Hamaney hem yaşlılığın getirdiği sorunlarla, hem de ciddi sağlık sorunlarıyla uğraşıyor. Her ne kadar İran medyası gizlemeye çalışsa da Hamaney'in prostat kanseri olduğu ve iki kes ameliyat geçirdiği bilinmektedir.
Ayetullah Hamaney Dini Uzmanlar Meclisi seçiminden sonra yeni seçilmiş uzmanların hepsini toplayarak kendisinden sonra gelecek lider hakkında konuştu. Hamaney yeni lideri bu meclisin seçeceğini bildirerek liderin tarif edilmemesi gerektiğini ifade etti.

Yasama, yürütme, yargı dahil tüm alanlara müdahale eden Ayetullah Hamaney  nedense yeni dini liderin seçilmesine müdahale etmek istemediÄŸi görüntüsünü vermeye çalışıyor. Hamaney’in yeni dini liderin belirlenmesi konusunda tarafsız olmayacağı kesin olduÄŸu halde yeni liderin seçilmesine nasıl müdahale ettiÄŸini veya edeceÄŸini bilemiyoruz.

Ayetullah Hamaney’den sonra seçilmesi muhtemel  yeni dini lider adayları hakkında Ä°ran’da hem halk arasında, hem de medyada yavaÅŸ yavaÅŸ konuÅŸulmaya baÅŸlandığını görüyoruz.

Ä°ran’ın dini liderinin hangi özelliklere sahip olması gerektiÄŸi Ä°ran Anayasası ile belirlenmiÅŸtir. Anayasanın 109. maddesinde rehberde aranan ÅŸartlar ve vasıflar şöyle sıralanmıştır:

1.Fıkhın çeşitli bölümlerinde fetva vermeye gerekli olan ilmi salahiyete sahip olmak.

2. İslâm ümmetinin rehberliği için gerekli olan takva ve adalete sahip olmak,

3. Rehberlik için kâfi derecede siyasi ve içtimai görüşü tedebbürü, cesareti, kudreti ve idareciliği bulunmak.

Bu şartlara sahip birden fazla fakih olursa, fıkhi ve siyasi açıdan görüşü güçlü olan mukaddemdir.

Ayetullah Hamaney ve Uzmanlar Meclisi yeni liderin seçilmesinde Anayasadaki bu şartları arayacaktır ve bilinen teamüllere göre yeni lider çok fazla yaşlı birisi olmayacaktır.

Muhafazakar ve radikal kanadın olası dini rehber adaylarına geçmeden önce   Ä°ran’da çok fazla etkinliÄŸe ve siyasi güce sahip olan reformcuların yeni dini liderin kimliÄŸi konusunda neler düşündüğünü ve kimleri aday gösterebileceÄŸine deÄŸinelim.

Reformcuların kafasında adaya olabilecek en iyi 3 kişinin olduğu söyleniyor.

Bunlar:

HaÅŸimi Rafsancani-  Reformcu olarak tabir edilen kanadın en güçlü ve en karizmatik liderlerinden birisi olarak bilinen Rafsancani’nin en büyük dezavantajı yaÅŸ. Zira Rafsancani ÅŸuanda  82 yaşına girmiÅŸ durumda.

Muhammed Hatemi-  Reformcuların en etkili liderlerinden biri olan 73 yaşındaki Hatemi 1982-92 yılları arasında  Ä°slami Ä°rÅŸad ve Kültür Bakanlığı yapmış,  Ä°ran Ä°slam Cumhuriyeti tarihinde istifa ederek görevinden ayrılan ilk bakan olma özelliÄŸini de taşıyan bir isim.1997’de %69 oyla Ä°ran Ä°slam Cumhuriyetinin CumhurbaÅŸkanlığına seçilen Hatemi bu görevi 8 yıl sürdürdü. Güçlü sosyal  etkisi ile de tanınan lider olan Hatemi aydınlar ve orta sınıf arasında en fazla itibara sahip olan birisi. Uzmanlar Meclisi’ne girmeye fırsat bulamayan Hatemi  için bu da bir dezavantaj olarak ifade ediliyor.

Hasan Ruhani-  2013 yılında  %52 oyla cumhurbaÅŸkanlığına seçilen Ruhani 1992-200 yılları arasında da Ä°ran parlamentosunda çeÅŸitli görevlerde bulundu. Ruhani aynız zamanda 1989-2005 yılları arasında da Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi Genel SekreterliÄŸi görevinde bulundu. Ruhani en son Åžubat 2016’da yapılan Uzmanlar Meclisi seçimini de kazanarak yüksek oyla meclise girmeyi baÅŸardı.

Muhafazakar kanadın ve genel olarak Ayetullah Hamaney’in de seçilecek yeni dini rehber için 3 adayının olduÄŸu söyleniyor. Bunlar Ayetullah Hamaney’in oÄŸlu Mücteba Hamaney, HaÅŸimi Åžahrudu ve Sadık Laricani

47 yaşındaki Mücteba Hamaney ÅŸuanki dini lider Ali Hamaney’in oÄŸlu. Ali Hamaney taraftarlarının da Ä°ran’ın yeni dini lideri olarak görmek istediÄŸi bir figür. Mücteba Hamaney’in en büyük dezavantajı ÅŸu yaşına kadar hiçbir zaman devlet görevinde bulunmamış olması. Ama resmi olarak bir görevi bulunmasa bile Mücteba Hamaney SEPAH’ı (Ä°ran Devrim Muhafızları Ordusu) ve Ä°ran istihbaratını kontrol eden birisi olarak biliniyor.

10 yıl boyunca Ä°ran baÅŸyargıcı görevinde bulunan HaÅŸimi Åžahrudi ve onun yerine gelen  Sadık Laricani de yeni dini lider adayları arasında gösterilen iki isim. Yalnız bu isimlerin en büyük dezavantajı Ä°ran kökenli deÄŸil, Irak kökenli olmaları.

Yeni dini liderin hangi gruptan seçileceÄŸi  aynı zamanda Ä°ran yönetim sisteminin gelecekte nasıl ÅŸekilleneceÄŸinin ipuçlarını da vermiÅŸ olacak. Åžayet yeni rehber muhafazakar kanadın içinden çıkacaksa mevcut sistem uzun yıllar aynı ÅŸekilde devam edecektir. EÄŸer reformcular ağırlığını gösterip dini rehberin kendilerinden birisi olmasını baÅŸara bilirlerse, kısa süre sonra  Ä°ran’da sistemin köklü ÅŸekilde deÄŸiÅŸebileceÄŸini de görmemiz mümkün olacak.

Ekber Genci’nin bu makalesi Muhammed Rigi tarafından Düşünce Mektebi için Farsça’dan Türkçe’ye tercüme edilmiÅŸtir.