Arayı bulmanın farklı yolları

Gonca, eÅŸi Ahmet onu akÅŸam yemeÄŸe götüreceÄŸini söylediÄŸinde ÅŸaşırmadı, nihayetinde 22. evlilik yıldönümleriydi. Uzun süre kıyafet denedi. Evet, yıllar geçmiÅŸti ama yine de heyecanlıydı iÅŸte. Deniz kenarında yemek yerken, Ahmet bir anda masaya küçük bir kutu koydu. Gonca pırlanta yüzüğü görünce sevindi. Ama ardından gelen “Sana her ÅŸey için teÅŸekkür ederim, ben bir baÅŸkasına aşığım, boÅŸanmak istiyorum” sözlerini duyduÄŸunda kulaklarına inanamadı.

Durumun ciddiyetini, geri dönüş olmadığını kabullenmesi zaman aldı. Ancak kabullendiÄŸinde artık hayatın gerçekleriyle yüzleÅŸmek zorundaydı. Avukat bulmak, nafaka, tazminat, velâyet, hâkim, mahkeme… Hepsi gözünde büyüyordu.

Ve süreç baÅŸladı. Postacının getirdiÄŸi evrakın üzerinde ‘Ä°stanbul Aile Mahkemesi’ yazıyordu. BoÅŸanma dava dilekçesi elindeydi. Dilekçede, Gonca’nın çocuklarla ilgilenmediÄŸinden, ev iÅŸlerini yapmadığına, eÅŸine sevgi ve ÅŸefkat göstermediÄŸinden bu evliliÄŸin sadece kağıt üzerinde olduÄŸuna kadar pek çok ifade vardı. Ãœzüntü ve kırgınlığın yerini öfke alıyordu.

BoÅŸanma davasının yapılacağı duruÅŸma salonunun önündeydiler. Ä°simleri okundu ve içeri girdiler. Hâkim, kendilerini dinledikten sonra, davanın esasına geçmeden evvel, kendi rızaları ile bir arabulucuya gidebileceklerini söyledi. Ä°lk anda bunun ne anlama geldiÄŸini idrak edemedi fakat “arabulucu” kelimesi mahkemeden daha sıcak geldi. Ahmet de itiraz etmedi.

Mahkeme’nin kendilerine verdiÄŸi Adalet Bakanlığı’nın Resmi Arabulucular Sicili’nde kayıtlı arabulucular listesinden bir isim seçtiler.

Senaryo değil, yaşanmış bir vaka

Arabulucu da aslında Hukuk Fakültesi mezunu ve meslekte en az 5 yıl deneyimi olan biriydi, arabulucu olmak için bir eÄŸitim almıştı, ilk görüşmelerinde söze şöyle baÅŸladı: Ã–ncelikle böyle bir yolu tercih etmeniz, aranızdaki sorunu kendi iradeniz ile çözmek istediÄŸinizi gösteriyor. Ardından arabuluculuk hakkında bilgi vermeye baÅŸladı:

Ä°stediÄŸiniz an, arabuluculuk görüşmelerinden vazgeçebilirsiniz. Sürecin sonuna kadar görüşmelere devam etseniz bile anlaÅŸmak zorunda deÄŸilsiniz. Masadan kalktığınız andan itibaren boÅŸanma davasına kalınan yerden devam edebilirsiniz. Fakat arabuluculuk gizli bir süreç. Bu yüzden burada paylaşılan belgeler, söyledikleriniz veya tutanaklara alınan beyanlarınız Mahkeme’ye delil olarak sunulamaz.

Arabulucu ile toplantılara taraflar birlikte veya ayrı ayrı katılabilir. Toplantıların sıklığını ve sayısını taraflar birlikte belirler. Sizin yerinize temsilcileriniz de görüşmelere katılabilir veya avukatlarınız yanınızda olabilir. Arabuluculuk için ödenecek ücret, Adalet Bakanlığı’nın Arabuluculuk Resmi Ãœcret Tarifesi’nde belirlenmiÅŸ oldukça cüz’ i bir miktar…  Aranızda baÅŸka bir anlaÅŸma yapmazsanız, ücreti ikinizin eÅŸit olarak bölüşmesi gerekiyor.

 Son olarak ÅŸunu bilmenizi istiyorum, ben tarafsız biriyim. UyuÅŸmazlığa dair bir karar veremem, çözüm yolunu siz bulacaksınız. EÄŸer anlaÅŸma olursa, ben belirlenen içeriÄŸi kaleme alacağım ve bu belgeyi Mahkeme’ye sunacaksınız.

Bu sözlerle baÅŸlayan süreç, birbirleri ile göz göze gelmekten dahi çekinirken zaman içinde nafaka, tazminat, velayet gibi tüm konularda – ufak tartışmalar yaÅŸansa da – tarafların uzlaÅŸmasıyla neticelendi. UzlaÅŸma tutanağının dava dosyasına sunulmasıyla birlikte boÅŸanma davası da kısa sürede sonuçlandı.

Bu paylaÅŸtığım deneyim, bir hikâye ya da film senaryosu deÄŸil, yaÅŸanmış bir vaka. Kamuoyunda bilinen adıyla “arabuluculuk” ise aslında Haziran 2013’den beri adalet sistemimizde “alternatif uyuÅŸmazlık yöntemi” olarak yer alıyor. Hukuki dayanağı, 6325 sayılı Hukuk UyuÅŸmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu.

Daha hızlı, daha az masraflı ve dostane çözüm

Amaç, mahkemelerin iş yüzünü azaltmak ve uyuşmazlıkların daha hızlı, daha az masraflı, gizlilik esasıyla ve tarafların kontrolünde dostane bir şekilde çözülebilmesini sağlamak.

Arabuluculuğa sadece aile hukukunda, medeni hukukta, boşanma davalarında başvurulmuyor. İş hukuku, borçlar hukuku, gayrimenkul ve ticaret hukuku gibi pek çok alanda hatta daha sıklıkla bu alanlarda uygulanıyor.

İşçi-işveren uyuşmazlıklarından maddi-manevi tazminata, mal rejiminden sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıklara, miras taksiminden ticari ortaklıktan ayrılmaya, kat karşılığı inşaat sözleşmelerinin uygulanmasından doğan veya tüketici hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklardan telif haklarından doğan maddi-manevi tazminat ve alacak davalarına kadar pek çok farklı durumda arabuluculuk sistemi bir seçenek olabilir.

Haziran 2013’den bu yana 2 bin 297 uyuÅŸmazlık vakasında arabuluculuk yöntemine baÅŸvuruldu, bunların 2 bin 198’i tarafların anlaÅŸmasıyla çözümlendi.

Arabuluculuk sistemi nasıl işliyor?

Uyuşmazlığın tarafları dava açılmasından önce ya da sonra arabuluculuk sürecine başvurabiliyor.

Peki, arabuluculuğun kime ne faydası var?

Uyuşmazlığın her iki tarafın da memnun edildiği bir şekilde çözülmesi, taraflar arasında yeni uyuşmazlıkların doğmasını önleyebiliyor.

Özellikle aile içi uyuşmazlıklarda etkisi büyük. Boşanma, tazminat, nafaka, velayet gibi sorunlu olma potansiyeli taşıyan konularda, çatışma kültürünün hâkim olduğu yargılama süreçleri yerine arabuluculuk yöntemiyle çözümlendiğinde, aile içi ilişkilerin devamının sağlanması daha kolay olabiliyor. Boşanma davalarının yargılaması sırasında bir güç savaşına girerek, diğerine üstün çıkma ve onu mağdur etme yolunda hızla ilerleyebilen ve çoğu zaman da çocukları bu sürecin silahı haline getirebilen ebeveynler, arabuluculuk sayesinde duygusal yüklerinden kurtulabiliyor ve daha sağlıklı kararlar alabiliyorlar.

Bu sistem halen ABD’den Ä°ngiltere’ye, Litvanya’dan Portekiz’e, Çin’den Somali’ye kadar 160 ülkede uygulanıyor. Türkiye ise 161. ülke… 

Arabuluculuk, etkin uygulandığı ülkelerde, yargıdaki yükü de büyük oranda hafifletebiliyor. Mesela Ä°ngiltere' de bir yılda 1,5 milyon civarındaki uyuÅŸmazlığın 1 milyon 400 bininde arabuluculuk yöntemi iÅŸe yarıyor, hukuki davaların yüzde 98’i arabuluculuk sistemi içerisinde çözülüyor. Hollanda’da arabuluculuk yöntemine baÅŸvurma oranı hukuk davaları için %74, idari davalar için %26. Almanya'da ise arabuluculuÄŸa baÅŸvurma oranı hukuk uyuÅŸmazlıklarının yüzde 87'sine tekabül ediyor.

Adalet sisteminin yargının üzerindeki ağır iş yükünü hafifletmesi anlamında, arabuluculuk yönteminden beklentisi büyük. Ancak henüz bu işlevsel sistem yeterince bilinmiyor. İstanbul, Bursa, İzmir, Ankara ve Mersin ise arabuluculuk ile çözümlenen davaların en çok sayıda olduğu şehirler.

İşçi-işveren uyuşmazlıkları için ilk adres, arabuluculuk

Türkiye’de 2015 sonu itibariyle ilk derece mahkemelerindeki hukuk uyuÅŸmazlığı sayısı, 3 milyon 400 bin civarında. Bu hukuk uyuÅŸmazlıklarının yüzde 18’i, Yargıtay’daki 750 bin civarındaki uyuÅŸmazlığın ise yüzde 30’u iÅŸ hukukundan kaynaklanıyor.

Adalet Bakanlığı yargıda ağır bir yük oluÅŸturan işçi ve iÅŸveren uyuÅŸmazlıklarının sayısının artması nedeniyle yeni bir düzenlemeye gitti. Mart 2016’da kamu kurum ve kuruluÅŸlarının görüşlerine açılan Ä°ÅŸ Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağı’na göre, artık işçi alacağı, iÅŸe iade talebiyle açılacak davalarda, dava açılmadan önce arabulucuya baÅŸvuru zorunluluÄŸu getiriliyor.

Bu yeni düzenlemeye göre, arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içerisinde sonuçlandıracak ve bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilecek. Tasarı, arabuluculuk ücretini karşılayamayacak durumda olan vatandaşların adli yardımdan yararlanmasını da öngörüyor. Böylelikle yılda 500 bin iş davasının mahkemeye gidilmeden ve kısa sürede çözülmesi hedefleniyor.

Arabuluculuk sisteminin etkin ve yaygın olarak uygulanması sağlanabilirse, yılda toplam 1- 1,5 milyon uyuşmazlık arabuluculuk ile çözümlenebilir. İş hukuku alanında yapılan düzenlemede olduğu gibi diğer hukuk uyuşmazlıklarındaki arabuluculuğun da adli yardım kapsamına alınması, arabuluculuğun daha da yaygınlaşmasına büyük katkı sağlayabilir.

Eylem Kahraman, avukat ve T.C Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü resmi arabuluculuk siciline kayıtlı arabulucu. Başlıca çalışma alanları arasında ticaret hukuku, icra ve iflas hukuku, aile hukuku, borçlar hukuku, kadına yönelik şiddet ve koruma tedbirleri yer alıyor.