Somali seçimlerinde Türkiye etkisi

Eski Somali Büyükelçisi ve AK Parti Bursa milletvekili Kani Torun aldığı sözlü ve  yazılı davet üzerine geçen hafta Somali'ye gitti. Torun 275 milletvekilinin bulunduÄŸu Somali  Meclis'i için AÄŸustos ayında yapılacak seçimler konusunda yaÅŸanan anlaÅŸmazlığın aşılmasında ara buluculuk yaptı. 

Anlaşmazlık neydi?

2012 AÄŸustos ayında yapılan seçimlerle 20 yıllık bir sürenin sonunda kalıcı hükümete kavuÅŸan Somali'de, bu yıl AÄŸustos ayında seçimler yenilecek. Bir önceki seçimler kısaca '4.5' olarak anılan bir seçim sistemine göre yapıldı. Buna göre parlamentoyu ülkede bulunan dört büyük aÅŸiretin (klan) ve azınlıkların temsilcileri oluÅŸturdu. Her klandan 61 milletvekili ve azınlıkların temsilcileri, âkiller tarafından belirlendi. Böylece 31'i azınlık temsilcisi olmak üzere 275 milletvekilli parlamentoyu oluÅŸturdu. 

2012'deki seçimin kabile sistemine dayalı olarak yapılan son seçim olması kararlaÅŸtırılmıştı. Ancak bu gerçekleÅŸmedi. Bunun yerine milletvekillerinin delegeler tarafından seçilmesi, delegelerin de kabile âkilleri tarafından belirlenmesine karar verildi. Ancak bu yönteme Puntland federal yönetimi karşı çıktı. Puntland, her seçmenin oy kullandığı klasik bir seçim yapılmasını savunarak, seçimleri boykot kararı aldı. AnlaÅŸmazlığın büyümesi ve seçimlerin riske girmesi üzerine de ülkede büyükelçilik yapmış olan Kani Torun'a baÅŸvurulması gündeme geldi. 

Torun'un bulduğu çözüm

Kani Torun, Somali'nin üçte birini oluşturan Puntland Federal Bölge Yönetimi Başkanı Abdiveli Muhammed Ali'nin bazı aracılarla kendisine ulaştığını söyledi. Yazılı davet ve Somali Cumhurbaşkanı'ndan da ara bulucu olmasından memnuniyet duyulacağı mesajını alması üzerine Somali'ye giden Torun, taraflarla görüştü. Torun bulunan çözümü şöyle anlattı:

"Puntland'ın haklılığını kabul eden, BM'nin de süreçteki eksikliğini kabul etmesini temel alan ve daha sonra yapılacak seçimler için taleplerin yerine getirilmesini öngören bir plan onaylandı. Buna göre 2020 yılında yapılacak seçimler için seçmen kaydına şimdiden başlanacak. 2 yıl içinde tamamlanacak. Yerel seçimler ve federal bölge seçimleri bu sisteme dayalı olarak yapılacak ve 2020 seçimlerine bu şekilde gidilecek"

Torun, BM Özel Temsilcisi Michael Keating, batılı büyükelçiler, bölge ülkelerinin temsilcisi ve Türkiye'nin MogadiÅŸu Büyükelçisi Olgan Bekar'ın katılımıyla alınan kararın mutabakat altına alındığını söyledi. 

Torun konunun önemini şu sözlerle anlattı:

"Somali'de Eş Şebab son dönemde yeniden güç kazanmaya başladı. Zaten kırılgan bir yapısı olan ülkede seçimlerin yapılamaması ve seçimin güvenli bir şekilde gerçekleştirilmemesi daha da risk yaratır. Ülkenin siyasi krize tahammülü yok. Güçlü bir hükümetin ortaya çıkması ülke açısından da bölge açısından da büyük önem taşıyor."

Somali - Somaliland görüşmeleri de yeniden başlayacak

Kani Torun, Türkiye'nin giriÅŸimiyle daha önce bir araya gelen Somali ve Somaliland arasında bir süredir sekteye uÄŸrayan görüşmelerin de tekrar baÅŸlayacağını söyledi. 

Nisan ayında öncelikle gayriresmî olarak iki tarafın bakanlar düzeyinde kendisinin ara buluculuÄŸunda Türkiye'de buluÅŸacağını söyleyen Torun daha sonra Mayıs ayında da resmî bir toplantı yapılacağını açıkladı. 

42 yıl sonra ilk seçim bu yıl yapılacak

Ãœlkede istikrarın kısmen de olsa saÄŸlanmasının ardından, eyalet liderleri ve merkezi hükümet arasında 2012’de anlaÅŸma saÄŸlandı. Aynı yıl yazılan Anayasa'da belirtildiÄŸi gibi 2016'da seçimlerin yapılmasına karar verildi.

Somalili liderler, seçim için güvenlik ve diÄŸer altyapı hazırlıklarını sürdürüyor. Onları endiÅŸelendiren tek ÅŸey Puntland'in seçim için yapılan anlaÅŸmaya katılmamış olmasıydı. Somali CumhurbaÅŸkanı Mahmud, Åžubat ayında Ä°stanbul’da yapılan Somali Konferansı’nda tüm eyalet valilerinin katıldığı toplantıya Puntland'den katılım olmamasını eleÅŸtirmiÅŸ; “Teröristler yönetilmeyen topraklarda daha rahat hareket ederler, bunu ortadan kaldırmaya çalışıyoruz" demiÅŸti.

'Başarısız devlet'ten anayasa yapımına

20. yüzyıl boyunca Ä°ngiltere ve Ä°talya'nın sömürgesi olan, iki ülkenin güç savaşına sahne  olan Somali, 1960'ta bağımsızlığını ilan etti ancak 1991'e kadar güçlü bir hükümet kurulamadı. Ãœlkenin kuzeyinde etnik Somalililer çoÄŸunluktayken, güneyinde etnik kökeni farklı olan birçok azınlık grup yer alıyor. Bu gruplar arasındaki sorunlar 1991'de iç savaşın baÅŸlamasında etkili oldu. Yaklaşık 20 yıl boyunca Somali uluslararası toplum tarafından 'baÅŸarısız devlet' olarak kabul edildi. Topraklarını kontrol eden bir hükümet olmadığı için yerel bazda kurallar ve milisler oluÅŸturuldu.

2000'de kurulan geçiş hükümeti, 2006'da komşu Etiyopya'nın askeri desteği sayesinde toprakların bir kısmını tekrar kazanmayı başardı. 2011'de devlet kurumları tekrar yapılanmaya başladı, 2012'de de geçici Anayasa kabul edildi. O tarihten bu yana hükümet daha işler hale gelse de hâlâ topraklarının tümünü kontrol edemiyor.

Hükümet boşluğu iki 'özerk' bölge ve Eş Şebab'ı doğurdu

Geçen bu 20 yıllık sürede, ülkenin güneyinde hükümet boşluğundan yararlanarak kurulan İslami Mahkemeler Birliği, geçici hükümetin güç kazanmaya başlamasıyla birlikte farklı gruplara bölündü. Bunlardan biri olan Eş Şebab, gittikçe büyüyerek ülke topraklarının bir kısmını ele geçirdi. Bugün Somali hükümeti hâlâ Eş Şebab'ın devlet kurumlarına ve güvenlik güçlerine düzenlediği saldırılarla mücadele ediyor.

İç savaş boyunca etnik olarak çok çeşitli grubu barındırmayan ve nispeten istikrarlı olan Somaliland 1991'de tek taraflı bağımsızlığını ilan etti. Uluslararası toplum Somaliland'i özerk bölge olarak kabul etse de Somali hükümetinin bölge üzerinde hiçbir kontrolü bulunmuyor.

1998'de de yine kuzeydeki diğer eyalet, Puntland tek taraflı bağımsızlık ilan etti. Ancak Puntland de uluslararası toplum tarafından Somali'nin bir eyaleti olarak kabul ediliyor.

Türkiye hem Eş Şebab'la mücadelede, hem istikrarsızlıktan kaynaklı sağlık, eğitim sorunları ve açlık krizleriyle mücadelede Somali'ye destek oldu. Somaliland'in bağımsızlık ilan etmesinin ardından 'ülkenin toprak bütünlüğünü desteklediğini' açıkladı.