Sosyal medya neden yavaşlıyor?

Türkiye'deki internet kullanıcıları ilk kez, herhangi bir mahkeme kararı olmamasına rağmen 10 Ekim 2015'te Ankara'daki Barış Mitingi'ne yönelik bombalı saldırının ardından Twitter'a girmekte zorluk yaşadı. 12 Ocak 2016'daki Sultanahmet saldırısı dışında, Ankara ve İstanbul'da gerçekleştirilen diğer bombalı saldırıların ardından başta Twitter olmak üzere sosyal medya sitelerine erişim yavaşladı, Türkiye genelinde birçok kullanıcı bu sitelere ancak VPN servisleri ya da Tor isimli internet tarayıcısını kullanarak erişebildiklerini ifade etti.

Türkiye'de bir çok yerde Twitter'a erişim sorunu haberleri alıyoruz. Sorunu araştırıp erişimi tekrar sağlamayı umuyoruz.

— Policy (@policy) 10 Ekim 2015

Daha önceki saldırıların ardından 8 ile 9 saat arasında süren yavaşlama problemi, 19 Mart'ta İstiklal Caddesi'nde gerçekleştirilen bombalı saldırının ardından yaklaşık 36 saat devam etti, kullanıcılar bu süre boyunca sosyal medya sitelerine erişmekte güçlük çekti.

'Engelleme yok, yavaÅŸlatma var' 

Türkiye'de internet erişimiyle ilgili yaşanan engellemeler ve sıkıntıları özel bir yazılım aracılığıyla ölçmek üzere hayata geçirilen 'Turkey Blocks' isimli projenin koordinatörü Alp Toker'e göre sosyal medya sitelerine erişimi, internet sağlayıcıları yavaşlatıyor:

''Ankara'daki ilk patlamadan beri özel bir ölçüm sistemi ile sosyal medya sitelerine erişimin yavaşladığını verilere dayandırarak ortaya koyuyoruz. İlk saldırının ardından sosyal medya sitelerine erişim yavaşladığında insanlar emin olamamıştı. Bu yavaşlama, birçok insanın birden bu sitelere girmeye çalışmasından dolayı kaynaklanıyor? Genel bir problemden dolayı mı sitelere erişim yavaşladı? Kendi internet sağlayıcıları ile ilgili mi bir problem var? İlk kez yavaşlama olduğunda bu tür soru işaretleri vardı. Fakat ölçümlerimiz neticesinde, saldırıların ardından sosyal medya sitelerine erişimin internet servis sağlayıcıları tarafından yavaşlatıldığına neredeyse eminiz.''

Turkey Blocks'un 19 Mart'ta yaptığı ölçümler sonucunda paylaştığı 'Twitter ve Facebook'a erişim yavaşladı' görseli

Toker, sosyal medya sitelerine eriÅŸimin resmi olarak engellenmesi ile yavaÅŸlatılması arasındaki farkı şöyle anlatıyor: 

''Sosyal medya sitelerine eriÅŸimi tamamen engellediÄŸinizde bu ÅŸirketler devreye giriyor. ÇaÄŸrılar yapılıyor. Fakat eriÅŸim yavaÅŸladığında bu yavaÅŸlamayı normal ölçüm sistemleri fark edemiyor. Åžirketler, ÅŸikayetlerin ardından yaÅŸanan sıkıntının farkına varsa da bir yaptırımda bulunamıyorlar. Twitter çalışanları engelleme ölçümlerimizin farkında ancak henüz resmi bir açıklama yapmadılar. Ã‡Ã¼nkü bu sitelere eriÅŸim teknik olarak engellenmiÅŸ deÄŸil. Ä°zlenen yöntemin ÅŸu olduÄŸunu düşünüyoruz. Merkezi engelleme sistemi olduÄŸunu düşünmüyoruz fakat engelleme merkezi bir kararla hayata geçiriliyor. Ä°nternet servis saÄŸlayıcılarından, bu sitelere eriÅŸimi yavaÅŸlatmaları isteniyor. Servis saÄŸlayıcıları da bu isteÄŸi yerine getirmeye baÅŸlıyor. Farklı internet servis saÄŸlayıcısı kullanıcıları, sorunu farklı zamanlarda yaÅŸamaya baÅŸlıyor. Bütün kullanıcılar aynı anda yavaÅŸlığı tecrübe etmiyor.''

Toker, sosyal medya sitelerine erişimin nasıl yavaşladığını, karşılıklı telefon görüşmesi yapan iki insan üzerinden anlatıyor:

''Bir telefon görüşmesi düşünün, ben sizi duyuyorum, fakat siz beni duymuyorsunuz. Olan tam olarak bu. İnternette bir siteye girmek için tarayıcınıza bir talepte bulunuyorsunuz. Tarayıcınız bu talebe paketler halinde yanıt veriyor. Normal zamanlarda 100 paket ile geri dönüş yaparken, bir siteye erişim yavaşladığında bu 100 paketten sadece 1'i sizin talebinize yanıt olarak dönüyor. Böylelikle bir siteye girmek için yarım saate kadar varan sürelerde beklemek durumunda kalıyorsunuz. Bununla uğraşamayacağınız için bir noktadan sonra vazgeçiyorsunuz.''

'Yasal bir dayanağı yok'

BiliÅŸim hukuku uzmanı avukat M. Gökhan Ahi'ye göre sosyal medya sitelerine ya da herhangi bir siteye eriÅŸimin yavaÅŸlatılmasının yasal bir dayanağı yok. Sitelere eriÅŸimin yavaÅŸlatılmasının, 'boÄŸma' anlamına gelen 'throttling' iÅŸlemi olarak bilindiÄŸini anlatan Ahi; bunun politik, teknik veya ticari sebeplerle baÅŸvurulan bir yöntem olduÄŸunu ifade ediyor: 

''Throttling, belirli bir IP'deki sunuculara eriÅŸimin teknik olarak daraltılması, dolayısıyla bu IP'lerden servis veren sunuculara ulaşılamaması anlamına geliyor. Bu iÅŸlemin yapılıp yapılamadığını anlamak çok kolay. VPN ile bu servislere ulaÅŸabiliyıorsanız throttling yapılıyor diyebilirsiniz. Bu, ülkemizde özellikle toplumsal bir olay olduÄŸunda sık baÅŸvurulan bir yöntem haline geldi. Normalde Türkiye'de bu iÅŸlemin yasal bir dayanağı yok. Ancak 5651 sayılı yasaya Mart 2015’te eklenen 8/A maddesiyle, bilinçli olarak yaratılan bir hukuki boÅŸluk sayesinde 'throttling' fiilen mümkün hale geldi. Bu maddeye göre, Bakanlıklar, BaÅŸbakanlık veya TÄ°B, yaÅŸam hakkı ile kiÅŸilerin can ve mal güvenliÄŸinin korunması, millî güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç iÅŸlenmesinin önlenmesi veya genel saÄŸlığın korunması sebeplerinden bir veya bir kaçına baÄŸlı olarak eriÅŸim engelleme kararı alıp 4 saat içinde servis saÄŸlayıcılardan uygulanmasını isteyebiliyor. Gecikmesinde sakınca bulunan haller olduÄŸunda, hakim kararı olmadan dahi uygulanabiliyor ve 72 saat içinde mahkeme onay vermediÄŸi veya reddettiÄŸi zaman, eriÅŸim engelleme tedbiri kendiliÄŸinden ortadan kalkıyor. Son uygulanan 'throttling' iÅŸlemine bu ÅŸekilde bir yasal çerçeve uydurulabiliyor. Yasal dayanağı veya kanun boÅŸluÄŸu olsun olmasın, bu tür bir eriÅŸim engelleme iÅŸlemi Anayasa’da sayılan temel hak ve özgürlüklere aykırılık yaratmaktadır.''

Ahi, eriÅŸim sıkıntısı yaÅŸayan abonelerin, servis saÄŸlayıcılarına eksik hizmet nedeniyle baÅŸvurabileceÄŸini ve hakem heyetlerinden ücret indirimi alabileceÄŸinin altını çiziyor. Fakat, servis saÄŸlayıcılarının TÄ°B tarafından 8/A maddesine göre alınmış bir karar olduÄŸunu belirtmeleri durumunda bir indirime hak kazanamayabileceklerini de ekliyor. Ahi'ye göre, internet servis saÄŸlayıcıları 8/A maddesine göre verilen bir kararı uygulamamaları durumunda 50 bin TL ile 500 bin TL arasında para cezasına çarptırılabiliyor. 

Sosyal medya ölçme, analiz ve araÅŸtırma hizmetleri veren Somera'ya göre 20 Mart Pazar günü, Türkçe paylaşılan toplam tweet sayısında 19 Mart Cumartesi'ye göre yüzde 21'lik bir azalış gözlemlendi. Bu fark, 5 Mart'tan 6 Mart'a geçiÅŸte yüzde 1'lik azalış, 27 Åžubat'tan 28 Åžubat'a geçiÅŸte ise yüzde 7'lik artış ÅŸeklinde gerçekleÅŸmiÅŸti. 

BTK, TİB ve servis sağlayıcıları sessiz

Haberle ilgili yorumlarına başvurmak ve uzmanların değerlendirmelerini sormak için ulaştığımız Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) ile Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB) konuyla ilgili herhangi bir açıklama yapmayı reddetti. Belirli dönemlerde, sosyal medya sitelerine erişimi yavaşlattıkları iddiasını sormak için e-posta yoluyla ulaşmaya çalıştığımız internet servis sağlayıcılarından, bu haberin yazıldığı saate kadar herhangi bir geri dönüş yapılmadı.