İran-Suriye: Mezhebi ortaklık mi jeopolitik ortaklık mı?

Diktatörlük, OrtadoÄŸu coÄŸrafyasının   50 yıla yakın bir zaman diliminde en iyi bilinen özelliÄŸine dönüşmüştür. Özellikle Suriye’deki Esad rejimi kurulduÄŸundan beri diktatörlük kavramının kendi örnekliÄŸi ile kristalize etmiÅŸ ve bölgede Ä°ran tarafından hararetle desteklenmiÅŸtir.

Åžuanda Suriye’yi  küçük bir sekülerNusayrigrupyönetmektedir. Arap Baharı süreci baÅŸladığı zaman Ä°ran rejimi ve özelde Ayetullah Hamaney devrimleri coÅŸkuyla desteklemiÅŸ, süreç Suriye’ye geldiÄŸinde ise eski pozisyonundan caymıştır. Nedense, Arap Baharı diÄŸer ülkelerde baÅŸlayıp devam ettiÄŸinde iyi, Suriye’ye gelince ise ‘Batı’nın ve siyonistlerin’ oyunu olmaya baÅŸladı. Halbuki, Suriye’deki rejim de, diÄŸerleri gibi istibdada dayanmaktaydı ve Suriye rejimi de bu konuda yalnız deÄŸildi. Arap Baharı’nın yaÅŸandığı diktatörlükle yönetilen bir çok OrtadoÄŸu ülkesinde olduÄŸu gibi Suriye’de de halk ve aydınlarının  arzusu ve çıkışı her zaman demokrasi yönünde olmuÅŸtur.

Suriye’de itirazlar baÅŸladıktan sonra Ä°ranağır ambargo altında ve Avrupa  bankalarındaki varlıkları dondurulmuÅŸ durumda olmasına raÄŸmen Suriye rejimine her türlü; mali ve silah yardımı yapmaya baÅŸladı.Bu baÄŸlamda, Ä°ran’nın Suriye’ye bu süreçte ne kadar maddi askeri yardım yaptığı rakamsal olarak belli deÄŸil. Lakin süreç içinde,Ä°ran her zaman Suriye’ye asker gönderdiÄŸi iddialarını yalanlamış, sadece askeri danışmanlar gönderdiÄŸini ısrarla tekrarlamıştır. Bu söylemle Ä°ran, Suriye’de ‘barışsever’ iyi bir aktör gibi davranmaya çalışsa da  Suriye rejimine Rusya’dan da daha fazla destek vermiÅŸtir.

İran, İsrail ve ABD nüfuzunu bölgede istemediğinden dolayı, Suriye ile ilişkilerini her zaman stratejik bağlamda kurmuştur.

Ä°ran’nın Suriye rejimine bu kadar açık destek vermesinin diÄŸer bir nedeni de Suriye’nin komÅŸusu Lübnan’dan kaynaklanmaktadır. Ä°ran ÅŸimdi bile Suriye’yi kullanarak Lübnan’daki Hizbullah örgütüne her türlü  desteÄŸi saÄŸlamaya devam etmektedir. Ä°ran politika yapıcılarına göre, Suriye’de Esad rejimi düşerse, Ä°ran’ın Suriye’deki nüfuz politikasının sosyal tabanı olan alevi azınlık da bir aktör olarak siyaset alanından silinecektir. Yine, Ä°ran’a göre  eÄŸer Irak ve Suriye’de radikal sünni grupların önü kesilmezse, sonraki süreçte Ä°ran kendi içindeki bu tarz sünni örgütlenmelerle uÄŸraÅŸacağını tahmin etmektedir. Çünkü, bu tip radikal sünni grupların ideolojisi (IŞİD, Nusra gibi) zaten Ä°ran Ä°slam Cumhuriyetinin kuruluÅŸ ideolojisinden çok da uzak deÄŸildir. Yani, onlar da bir nevi ‘ideoloji ihracı’ yapmaktadırlar.  ÅžÃ¶yle ki, bu gruplar da, Ä°ran ‘velayet-i fakih’ teorisinin (bkz. Humeyni, Velâyet-i Fakih yâ Hükûmet-i Ä°slamî) sünni versiyonunu bölgede gerçekleÅŸtirme amacı taşıyorlar.

İran- Suriye stratejik ortaklığının nedenlerine gelince;

Birinci; Suriye  Ä°ran için diÄŸer Arap ülkelerine bir çıkış kapısıdır.

Ä°kinci nedene gelince Suriye, Ä°srail ve ABD’nin OrtdaoÄŸu’daki nüfuzunun önünde bir engeldir.

Üçüncü neden, Suriye Lübnan Hizbullah’ı ile Ä°ran arasında bir köprü rolü oynamaktadır.

Kısaca tüm ulus devletler gibi Ä°ran da, diÄŸerleri gibi Suriye’de kendi devlet çıkarlarının peÅŸindedir. Suriye’deki bu çıkar çatışması da, Suriye halkına büyük bir zarar vermektedir.

Burada diÄŸer bir tahminimiz, eÄŸer ABD ve Avrupa Rusya ve Ä°ran’a uyguladığı ambargoları kaldırırsa, karşılığında Rusya ve Ä°ran da Suriye’deki bu katı tutumlarından vazgeçebilirler. Ki, son günlerde Rusya’nın Suriye’den askeri olarak çekilmesi ve Ä°ran’nın biraz daha yumuÅŸak bir üslup kullanmaya baÅŸlaması bizim tahminimizi doÄŸrulamaktadır.

Ä°ran,Esed rejiminin gidebileceÄŸini de hesaba katmaktadır. Bu yüzden Ä°ran ÅŸuanda Suriye’de Esed rejiminin dışında da farklı grupları(Kürtler ve. s) desteklemektedir.

Yani, Esed  rejimi bir ÅŸekilde yıkılsa bile, Ä°ran yine ülkede nüfuzunu devam ettirmek niyetini açıkça ortaya koymaktadır.  Ä°ran-Suriye rejimi ortaklığı aslında mezhebi deÄŸil, tamamen jeopolitik bir ortaklıktır. Bunu 1980-88 Ä°ran-Irak savaşında etnik olarak Arap olan Suriye’nin bir baÅŸka Arap ülkesi Irak’a deÄŸil, Ä°ran’a verdiÄŸi destekten hatırlıyoruz.

EÄŸer ÅŸu anda Suriye’deki savaşın aktör ülkelerinden birisi Suriye’yi elinde tutamazsa, Suriye yakın zamanda parçalanacaktır.

Suriye konusunda en iyi senaryo, Ä°ran’ın da dahil olduÄŸu bölge devletlerinin Suriye konusunda ortak söze gelmeleridir. Bunun da ne kadar zor bir ÅŸey olduÄŸunu hepimiz farkındayız.

Düşünce Mektebi

Mohammed Rigi

Tahran Merkez Üniversitesi / Uluslararası İlişkiler Uzmanı