İran Yeni Dalga sinemasının ilk örneği: Gaav

Franz Kafka’nın “Dönüşüm”ünü okuduktan sonra, uzun bir süre sabaha uyandığımızda birçoÄŸumuz Gregor Samsa olarak güne baÅŸlamışızdır. Ä°nsanın, bir sabah uyanıp kendini bir böcek olarak hissetmesi ve ölünceye kadar bu ÅŸekilde yaÅŸaması karşısında içerisine düştüğüm dehÅŸetin etkilerini uzun bir süre atamadım üzerimden; ta ki “Gavv” (Ä°nek) filmini izleyinceye kadar. Ä°ran sinemasının mihenk taşı, özü diyebileceÄŸimiz bir film “Gavv” filmi. Ä°ran sinemasını iki döneme ayırıyoruz. Ä°lki emekleme dönemidir. 1969 yılında güçlü bir sıçrayış yaÅŸayarak kendini uluslararası alanda var eden ve bütün dikkatleri üzerine çeken ikinci dönemdir ki o da “Ä°ran Yeni Dalgası”dır.

Toplumsal muhalefetin cılızlaÅŸtığı totaliter rejimlerde tek muhalif güç sanattır. Bu durum hiç bir zaman deÄŸiÅŸmemiÅŸtir. OrtaçaÄŸ Avrupa’sını anımsayalım; açlıktan dolayı ölümlerin yaÅŸanması ve kilisenin lüks ve varlık içerisinde yaÅŸamasına raÄŸmen halk muhalefetinin cılız olduÄŸunu ve buradaki düzenin meÅŸruiyetini sorgulayan tek gücün sanat adamları olduÄŸunu görüyoruz. Hem de gyotinlere ve diri diri yakılmalara raÄŸmen. Sanat, korkudan münezzehtir çünkü. Sanat en çok baskıcı rejimler döneminde büyük geliÅŸme gösterir. Bunun en iyi örneÄŸi, Ä°ran ÅŸahı Muhammed Rıza Pehlevi döneminde yaÅŸanmıştır. Yoksul Ä°ran halkının, ÅŸahın baskıları karşısında çaresiz kaldığı bir anda hem ÅŸah rejiminden yardım alarak hem de rejimi eleÅŸtiren bir filmin sahnelendiÄŸini görüyoruz. Rejimi bu derece yanıltan ve üstelik rejimin desteÄŸiyle çekilen bir filmi en iyi özetleyecek kelime sanat olsa gerek. Çünkü halkın konuÅŸmadığı yerde sanat konuÅŸur ve sanat konuÅŸtuÄŸunda da artık susturulamaz. Bu, zulme karşı ilk darbedir ki ardı arkası kesilmez artık. Bunun en bariz örneÄŸidir DaryuÅŸ Mehrcui’nin “Gaav” isimli filmi.

İran Yeni Dalga Sineması'nın ilk örneği

Ä°ran’ın bir köyünde çekilen “Gavv” toplumsal bunalımı ve yoksulluÄŸu iÅŸliyor. “Gaav”, 1969 yapımı Dariush Mehrjui filmidir. Gholam-Hossein Saedi’nin oyun ve romanından, yazarla birlikte uyarlayıp senaryolaÅŸtırmışlardır. Film fakir bir Ä°ran köyünün bunalımını ve kapalılığını, yoksulluÄŸun krize dönüşümünü bütün yönleriyle iÅŸler. Köydeki tek ineÄŸe sahip olan Hassan'ın evli olmasına raÄŸmen hiç çocuÄŸu yoktur. Gebe olan ineÄŸine çok düşkündür ve onun dışında hiç kimseyi dünyasına almaz. Bir gün ineÄŸini köyün dışındaki gölette yıkamaya götürdüğü bir sırada kendisini “Bolouris” namlı hırsızların takip ettiÄŸini görür. Bundan sonra sürekli tedirginlik içerisinde yaÅŸamaya baÅŸlar. Ä°neÄŸinin çalınma korkusu karşısında ahırda ineÄŸiyle birlikte yaÅŸar ve tedirginliÄŸi, onu çıldırtacak dereceye gelir. Hassan’ın iÅŸte olduÄŸu bir günde ineÄŸi aniden hastalanıp ölür. Köylüler, bu durumu nasıl izah edeceklerini düşünürler ve ineÄŸi derince bir çukura gömüp daha sonra da şöyle bir karara varırlar: Ä°neÄŸin kaçtığını ve köyden birinin de ineÄŸin peÅŸinden gittiÄŸi yalanını söyleyeceklerdir. Bu yalana inanmayan Hassan, ineÄŸine aldığı çanı kendi boynuna takarak “Bolouris”i beklemeye baÅŸlar. Hassan artık delirmiÅŸtir. Ahıra kapanarak inek gibi davranır. Filmin en can yakıcı sahnesi ise Hassan’ın saman yemesidir. Kimseyle konuÅŸmaz ve herhangi bir tepki vermemeye baÅŸlar.

Köylü toplanarak kendisini ÅŸehirdeki hastahaneye götürmeye karar verir, fakat Hassan’ı ahırdan çıkarmak oldukça güçtür. “Ben Hassan deÄŸilim, ben Hassan’nın ineÄŸiyim.” demesi Hassan’ın ineÄŸe evrilmesidir artık ve onun davranışlarını bir ineÄŸin davranışlarından ayırt etmek oldukça güçtür. Köylü için bu durum endiÅŸe vericidir. Nihayet ellerini baÄŸlayarak kendisini götürmeyi baÅŸarırlar. DaÄŸlık bir alanda ÅŸiddetlenen yaÄŸmurdan dolayı Hassan’ı hareket ettiremezler ve bilge arkadaşı çok sinirlenerek, “Yürü be hayvan, yürü!” diyerek dövmeye baÅŸlar. Bu sırada Hassan bir fırsat bularak uçuruma doÄŸru koÅŸarak uçurumdan atlar ve ölür.

Hassan’ın Gregor Samsa’yla benzerlik göstermesi, hatta görsel olarak sunulan Hassan karakterinin ineÄŸe evriliÅŸi o kadar gerçekçi ki, onu inekten ayırt etmek imkansızdır neredeyse. Gregor Samsa’nın böceÄŸe evriliÅŸiyle, Hassan’ın ineÄŸe evriliÅŸini kıyasladığımızda Hassan’ın daha gerçekçi olduÄŸunu görüyoruz.

Filmde rejime yöneltilen eleÅŸtiriler “Bolouris” çeteleriyle yansıtılmaya çalışılıyor. “Bolouris” Ä°ran halkının hiç sevmediÄŸi hırsız çetesidir ve filmde bu çete, rejimin sembolize ediliÅŸidir. Ä°lk baÅŸlarda anlaşılmasa da irdelendiÄŸinde bu ÅŸekilde sembolize edildiÄŸi anlaşılacaktır. Filmin anlatımını güçlü kılan böylesi bir sembolün kullanılması, seyircide hayret uyandırıyor. Çünkü rejime karşı oluÅŸan öfkeyi bu ÅŸekilde anlatmak sayesinde Ä°ran sinemasında yeni bir çığır açılıyor.

“Ä°nek” filminin, Ä°ran Yeni Dalga Sineması'nın ilk örneÄŸi olduÄŸu söylenir. Filmin Berlin ve Venedik Film festivallerinden ödülleri bulunmaktadır. Film, Ali Åžeriati gibi ÅŸah rejimi karşıtı aydınlar tarafından oldukça sevilir. Ä°ran sinemasının evriliÅŸi olarak deÄŸerlendirilen bu film, 1979 devriminden sonra sansürden kurtulup tekrardan sahnelenme ÅŸansı bulur. Sanatın sınırlarını zorlayan “Gaav” filmi, Ä°ran sinemasına yöneliÅŸin olmazsa olmaz ilk basamağı ve bu yüzden izlenmesi gereken bir film. Åžimdiden iyi seyirler...

KAYNAK: DUNYABİZİM / Salih Ağbalık