İran'ın seçimi

80 milyon nüfuslu Ä°ran’ın 18 yaÅŸ üzerindeki yaklaşık 55 milyon seçmeni yarın sandık başına gidecek. Hem 290 sandalyeli Meclis’i, hem de 88 üyeli Uzmanlar Meclisi’ni seçecek. Her iki seçim de Ä°ran’ın bundan sonra izleyeceÄŸi yolun yönünü gösterecek.

Meclis seçimleri neden önemli?

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve hükümeti kendisiyle aynı siyasi görüşü paylaşmayanların ağırlıkta olduğu bir Meclis tarafından denetleniyor.

Ruhani ve hükümeti, Ä°ran’ın nükleer kapasitesinin denetim altına alınmasına karşılık Ä°ran üzerindeki yaptırımların kaldırılmasını öngören nükleer anlaÅŸmayı yaptıktan sonra, ülkede bazı sosyal ve ekonomik reformlar da gerçekleÅŸtirmek, yabancı yatırıma daha uygun bir atmosfer oluÅŸturmak istiyor. Ağırlıklı olarak muhafazakârlardan oluÅŸan Meclis ise, bunun için bir engel. ÖrneÄŸin Ä°ran DışiÅŸleri Bakanı Cevad Zarif, nükleer pazarlıklar yapılırken ABD DışiÅŸleri Bakanı John Kerry ile Cenevre’de 15 dakikalık bir yürüyüşe çıktığı için ‘ÅŸehit kanlarına saygısızlıkla’ suçlandığı Meclis tarafından sorgulanmıştı.

Resmi adı Ä°slamî Åžura Meclisi olan ve dört yılda bir seçilen Ä°ran Meclisi’nin dış politika ve diÄŸer temel konularda anayasal olarak güçlü yetkileri var ama pratikte dini liderin etkisi çok fazla. Meclis sık sık hararetli tartışmaların sahnesi oluyor.

Seçimler, nükleer anlaÅŸmadan sonra Ruhani’ye halkın verdiÄŸi desteÄŸin test edileceÄŸi bir çeÅŸit güvenoyu niteliÄŸinde. Ayrıca CumhurbaÅŸkanlığı için ikinci dönem de adaylığını koyması beklenen Ruhani de bu seçimle gücünü ölçmüş olacak. 

Uzmanlar Meclisi seçimleri neden önemli?

Uzmanlar Meclisi çoğunluğu din adamından oluşan ve kadınların aday olamadığı 88 kişilik bir yapı. Temel göreviyse, ülkede yargıdan orduya, medyadan spora kadar her alanda son sözü söyleme yetkisine sahip dini lidere danışmanlık yapmak.

Fakat bu yapının asıl yetkisi dini lideri görevden alabilmesi ve dini lider öldüğünde yenisini seçmesi.

Ãœlkenin ÅŸimdiki dini lider Ali Hamaney 76 yaşında ve hasta. Uzmanlar Meclisi’nin sekiz yıl görevde kalacağı düşünülürse, yeni dini lideri seçme olasılığının da yüksek olduÄŸunu söylemek yanlış olmaz. Uzmanlar Meclisi’ne aday olanlar arasında CumhurbaÅŸkanı Ruhani de var. EÄŸer seçilirse, cumhurbaÅŸkanlığı görevine de devam edebilecek. Uzmanlar Meclisi’ne aday diÄŸer isimler arasında pragmatist eski CumhurbaÅŸkanı HaÅŸimi Rafsancani de var. Ãœlkedeki muhafazakârlar da, Uzmanlar Meclisi seçimlerine önem veriyor. Onların belli baÅŸlı adayları arasında da eski CumhurbaÅŸkanı Mahmut Ahmedinejad’ın en önemli destekçilerinden Mesbah Yezdi bulunuyor.

 

 

Hangi görüşler yarışıyor?

Seçimlere partiler katılmıyor, ama üç ana grup var. Bu gruplardan adaylar kendi aralarında listeler oluşturuyorlar ve seçmenlerden bu listelerdeki isimlere oy vermelerini istiyor. Bununla birlikte seçmenler, tercihlerini yaparken, farklı listelerden adaylara oy verebilir. Seçmenler, bulundukları seçim bölgesinin çıkartacağı kadar milletvekilini oy veriyor.

Seçimlere katılan bütün gruplar, Ä°ran Ä°slam Devrimi’nin ilkelerine baÄŸlı olduklarını söylüyorlar. Bu grupların hiçbiri köklü sistem deÄŸiÅŸikliÄŸinden yana deÄŸil. Ancak siyasal özgürlerin geliÅŸtirilmesi ve Batı'yla iliÅŸkiler açısından farklı yaklaşımlara sahipler.

Reformistler: Batı, özellikle ABD ile iliÅŸkilerin normalleÅŸmesinden yanalar. Daha fazla siyasal özgürlük istiyorlar. Basın özgürlüğüne önem veriyorlar. Bu grubun önemli isimleri arasında eski cumhurbaÅŸkanlarından Muhammed Hatemi var.

Muhafazakârlar: Batı ve ABD ile iliÅŸkilere mesafeli bakıyorlar. Kültürel deÄŸerlerin öneminin altını çiziyorlar. Sistemle iyi entegre olmuÅŸ din adamları, Devrim Muhafızları ve geleneksel ticaret sınıfı bu grubun içinde.

Pragmatistler: Batı ile iliÅŸkilere karşı deÄŸiller ama reformistler kadar da önem vermiyorlar. Sosyal reformlardan yanalar ancak kontrollü bir serbestlik savunuyorlar. Fakat muhafazakârlardan farklı olarak, devleti ideolojik nedenlerle ve katı duruÅŸla zora sokmamak gerektiÄŸini düşünüyorlar. Åžimdiki CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani bu gruptan. Ayrıca Meclis BaÅŸkanı Ali Laricani de eskiden muhafazakârlarla birlikte anılmakla birlikte ÅŸimdi pragmatistlerle hareket ediyor.

Meclis ve Uzmanlar Meclisi seçimlerinde reformistlerle, pragmatistler bir çok seçim bölgesinde ortak liste oluÅŸturdular. Amaçlarıysa muhafazakârların etkisini kırmak. Hatta reformistler ve pragmatisler bu seçimleri ‘ikinci adım’ olarak adlandırıyorlar çünkü onlara göre birinci adım pragmatist Hasan Ruhani’nin cumhurbaÅŸkanı seçilmesiydi. Bu iki grubun talepleri arasında Meclis’i anayasada belirtilen gücüne kavuÅŸturmak da var.

Seçimler adil mi? Adaylar nasıl belirleniyor?

Aslında seçimler adil değil. Zira, aday adaylarının uygunluğuna temyiz yolu açık olmakla birlikte Anayasayı Koruyucular Konseyi karar veriyor. Bu konseyin 12 üyesinin altısını dini lider seçiyor. Üçünü yüksek yargı, diğer üçünü de Meclis dini liderin onayı ile atıyor.

2016 Meclis seçimleri için 12 bin aday adayı baÅŸvurmuÅŸtu ancak Anayasayı Koruyucular Konseyi 6300 adaya vize verdi. Onay alan adayların 586’sı kadın. Åžimdiki Meclis’te de yalnızca 9 kadın var.

Adayların propaganda yapmak için çok az vakti var. Propagandalar 18 Åžubat’ta baÅŸladı ve 25 Åžubat’ta sona erecek.

Uzmanlar Meclisi’ne seçilmek için baÅŸvuran 800’den fazla adayın yalnızca 181’i Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin onayını aldı.

Seçimler nasıl yapılıyor?

Ä°ran’da 250’den fazla kayıtlı siyasal parti var ama, seçimlere adaylar kendi isimleriyle giriyorlar, yani resmi olarak partiler tarafından belirlenmiÅŸ listeler yok.

Ãœlkede 207 seçim bölgesi var.  Bunların bir kısmı tek kiÅŸi ile temsil ediliyor. Bazıları daha fazla temsilci gönderiyor. ÖrneÄŸin Tahran seçim bölgesi Meclis’e 30 temsilci gönderiyor ama temsilci sayısı bakımından Tahran’a en yakın seçim bölgesinin yalnızca 6 milletvekili var.

Seçmenler de seçim bölgesinin çıkartacağı temsilci kadar tercih yapıyor. Ä°lk turda seçilebilmek için kullanılan oyların yüzde 25’ni almak yeterli. EÄŸer bu orana ulaşılamamışsa, o seçim bölgesinden Meclis’e gönderilecek temsilci sayısının iki katı kadar ay, en fazla oy olan sıralamasına göre, ikinci tura katılıyor. Ä°kinci turda basit çoÄŸunluk almak seçilmek yeterli. 

Kaynak: Al Jazeera