Rusya'nın Ukrayna ile borç oyunu

Rusya, Ukrayna'dan "Yanukoviç borcu" olarak bilinen 3 milyar dolarlık kredi alacağını tahsil etmek için uluslararası mahkemeye başvurdu.

Ukrayna'nın, aylardır Rusya yanlısı eski Devlet BaÅŸkanı Viktor Yanukoviç’in aldığı 3 milyar dolarlık kredi borcunun yapılandırılmasına yönelik giriÅŸimleri fayda vermedi. Rusya, "Yanukoviç borcunu" mahkeme yoluyla Ukrayna'dan tahsil etmeye hazırlanıyor. 2013 yılının sonunda baÅŸlayan alacak problemi, Londra Yüksek Mahkemesi’nden olumsuz bir kararın çıkması halinde daha da büyüyecek ve zaten sürekli müttefiklerinden borç almak zorunda kalan Ukrayna'nın ekonomisini negatif etkileyecek.

Yanukoviç’in Avrupa BirliÄŸi ile iÅŸ birliÄŸi anlaÅŸmasını imzalamayı 21 Kasım 2013’te reddetmesi üzerine Kremlin, bugünkü Devlet BaÅŸkanı Petro PoroÅŸenko’nun ifadesiyle "rüşvet" niteliÄŸinde, Ukrayna’ya mali destekte bulunmaya karar verdi. Moskova yönetimi, o dönemde Avrupa'ya karşı Rusya’dan yana tavır koyan Yanukoviç’i zor durumdan kurtarmak ve Ukrayna'nın Batı'ya yönelmesini engellemek uÄŸruna hemen iÅŸe koyuldu.

Rusya BaÅŸbakanı Dmitriy Medvedev, Rusya Ulusal Refah Fonu'ndan Ukrayna’ya borç verebilmenin önünü açacak bir karara imza attı. 2013 yılının Aralık ayında kredi notu düşük olmasına raÄŸmen Ukrayna’ya fondan borç verebilmenin önündeki engel hemen kaldırıldı. Halbuki Rusya Bakanlar Kurulu’nun 19 Ocak 2008 tarihli kararında, "Ulusal Refah Fonu’nun yönetilmesi" hakkındaki düzenlemede, fonun araçları sadece Avusturya, Belçika, Ä°ngiltere, Almanya, Danimarka, Ä°rlanda, Ä°spanya, Kanada, Lüksemburg, Hollanda, ABD, Finlandiya, Fransa, Ä°sveç ve diÄŸer zengin ülkeler için kullanılabiliyordu.

Rusya'nın Ukrayna için "sürprizleri"

17 Aralık 2013'te Moskova’da Rusya Devlet BaÅŸkanı Putin ve Ukrayna Devlet BaÅŸkanı Viktor Yanukoviç bir araya geldi. Putin, "Ukrayna’yı kurtaracak" büyük riski aldı ve görüşme sonrasında Ukrayna halkı için "sürprizlerini" açıkladı. Putin, "Rusya hükümeti, Ulusal Refah Fonu'ndan 15 milyar dolarlık meblağı Ukrayna hükümet tahvillerine yatırmaya karar verdi" diyerek, Ukrayna halkının geleceÄŸini kendisine baÄŸlayacak adımı attı.

Sadece kredi imkanı deÄŸil aynı zamanda 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek bin metreküp doÄŸalgazı 400 dolardan 268 dolara indiren kararı da açıkladı. KonuÅŸmasının sonunda ise Putin, "Kimse merak etmesin, bugün biz Ukrayna'nın Avrasya Gümrük BirliÄŸi’ne girmesini hiç konuÅŸmadık" ifadelerini de kullandı.

Rusya ve Ukrayna arasında yapılan anlaÅŸmaya, Ukrayna muhalefeti tepkiliydi. Hükümet karşıtları Yanukoviç’i ülkeyi Rusya’ya satmakla suçlayarak, yeni protesto gösterileri düzenledi. Muhalif politikacı Vitali Kliçko, Almanya'nın Bild gazetesine yaptığı açıklamada, "Kimse karşılık vermeden Putin'den para ya da gaz alamaz. Yanukoviç, Rusya tarafından satın alındı. Muhalefet buna daha büyük protestolarla yanıt verecek" görüşünü dile getirdi.

Ukrayna BaÅŸbakanı Nikolay Azarov ise önceden aslında Rusya’dan alınacak borcun altyapısını hazırlayacak bir açıklama yaptı. AnlaÅŸmadan iki gün önce Azarov, ülkesinin, AB ile Ortaklık AnlaÅŸması'nın imzalanması çerçevesinde 20 milyar avro mali yardım istediÄŸini bildirmiÅŸti. Azarov, meydanlarda gösteri yapanların, AB ile Ortaklık AnlaÅŸması'nın acilen imzalanmasını talep ettiÄŸini hatırlatarak, hükümetin de bunu arzuladığını ancak ülke ekonomisinin bundan dolayı oluÅŸabilecek kayıplarını en aza indirecek koÅŸulların oluÅŸturulması gerektiÄŸini kaydetti.

Kredinin ilk dilimi olarak 3 milyar dolar, anlaÅŸma yapılır yapılmaz Ukrayna’ya verildi. Ancak "Meydan" olaylarında hükümet karşıtı gösteriler büyüdü ve Kiev’de bağımsızlık meydanı adeta savaÅŸ alanı haline geldi. Göstericiler hükümet binalarını iÅŸgal etmeye baÅŸladı. Olaylar içinden çıkılmaz bir hal almaya baÅŸlayınca Yanukoviç, takvimler 22 Åžubat 2014’ü gösterdiÄŸinde ülkeyi terk etti.

Rusya'nın Ukrayna'ya verdiği paralar nereye gitti

Rusya yanlısı hükümetin 3 milyar doları sosyal harcamalarda kullanıldığını açıklamasına raÄŸmen,Yanukoviç’in giderken kamyonlar ve helikopterle yanında milyon dolarlar götürdüğü iddiaları ise kamuoyunda soru iÅŸaretlerine neden oldu.

Yanukoviç’in ülkeden ayrılması ve Nisan 2014 tarihinde de resmen görevine son verilmesi nedeniyle Rusya ile yapılan 15 milyar dolarlık kredi anlaÅŸması da çöpe gitti fakat verilen 3 milyar doların faizi iÅŸlemeye devam etti.

Ukrayna 19 Haziran 2014’te 3 milyon 300 bin dolar, 26 Aralık 2014’te 75 milyon 500 bin dolar, 22 Haziran 2015’te ise 75 milyon dolar faiz ödedi. 3 milyar dolarlık borcun tamamının ise 20 Aralık 2015 tarihine kadar ödenmesi gerekiyordu.

Ukrayna’da yeni yönetim, Rus yanlısı eski yönetimden kalan ekonomik krizi düzeltmek için alacaklılar ile masaya oturarak borçların yeniden yapılandırılması çalışmasına baÅŸladı. Ancak Kırım’ı tek taraflı ilhak etmesi, ülkenin doÄŸusunda ayrılıkçılara destek vererek kriz çıkarması nedeniyle Rusya’dan alınan borcun ödenmesi meselesi tartışma konusu oldu.

Rusya'nın Ukrayna ekonomisinde yol açtığı milyarlarca dolarlık zararı kim ödeyecek

Ukrayna zaten Rusya’nın müdahalesi ile milyarlarca dolar maddi kayba uÄŸramıştı. Ä°leriki günlerde 15 Ekim 2015’te BaÅŸbakan Arseniy Yatsenyuk, Ukrayna’nın kaybını, "Rusya ile hukuki anlamda iki kilit vakamız var. Biri Kırım'ın ilhakı diÄŸeri de Donetsk ve Lugansk'a müdahalesi. Moskova'dan Kırım ve Donbass için en az bir trilyon grivna tazminat isteyeceÄŸiz" sözleriyle dile getirdi.

Önce Ukrayna tartışmalar nedeniyle borcu kabul etmek istemedi. Alınan borcu "hükümet borcu" olarak deÄŸil "ticari borç" olarak niteledi. 12 Mart 2015'te çiçeÄŸi burnunda Yatsenyuk hükümeti savcılığa baÅŸvurarak, Yanukoviç’in ailesine ait 1 milyar 420 milyon dolarlık varlığa el konulmasını istedi. Bu adıma karşılık Rusya ise Ukrayna’yı mahkeme ile tehdit etti. 15 Nisan 2015 tarihinde Rusya Maliye Bakanı Anton Siluanov, Ukrayna'nın borcunu ödememesi halinde Uluslararası Tahkim Mahkemesi’ne baÅŸvuracaklarını açıkladı.

Borç üzerindeki tartışmalar bu süreçten itibaren iyice arttı ve Ukrayna Devlet BaÅŸkanı Petro PoroÅŸenko, 15 Haziran 2015’te Bloomberg televizyonuna verdiÄŸi röportajda, bu krediyi Avrupa ile entegrasyonu reddetmesi karşılığında Kremlin tarafından Yanukoviç’e verilmiÅŸ "rüşvet" olarak nitelendirdi.

Rusya Devlet BaÅŸkanı Vladimir Putin, PoroÅŸenko’nun bu iddiasına cevap vermekte gecikmedi ve iki gün sonra, 17 Haziran 2015’te, "Bizim verdiÄŸimizi rüşvet olarak görüyorlarsa o zaman Ukrayna'ya yabancı kreditörler ve yatırımcılar tarafından aktarılan paralar da rüşvet sayılmalı" iddiasında bulundu.

Ukrayna'nın "moratoryum" kozu

Ä°ki ülkenin yetkilileri tarafından basın önünde yapılan söz düellosu devam ederken Ukrayna Parlamentosu, Bakanlar Kurulu’na bu ve bu tip borçlara karşılık "moratoryum" ilan etme hakkını veren yasal düzenlemeyi kabul etti. Böylece Ukrayna’nın, bu borca karşılık Rusya’ya vereceÄŸi cevap da belli oldu.

Borcun niteliÄŸi üzerinde tartışmalar sürerken, borç konusu, Ukrayna’nın Uluslararası Para Fonu (IMF) ile iliÅŸkilerine de yansıdı. Ukrayna bu süreçte her defasında, bütün alacaklıları ile olduÄŸu gibi Rusya ile de borcun yapılandırılması yoluna gitmeyi önerdi. Fakat Rusya’dan herhangi bir cevap gelmedi. Rusya, Ukrayna’nın, borcun yapılandırılması teklifini reddetti ve borcun 20 Aralık 2015’e kadar ödenmesini istedi.

14 Ekim 2015’te Rusya Devlet BaÅŸkanı Putin, konuyu IMF’nin gündemine getirmek için Maliye Bakanı Siluanov'a, IMF ile Rusya'nın borcunu ödemesi için Ukrayna'ya 3 milyar dolarlık ek yardımda bulunması konusunda görüşmesi talimatını verdi.

Putin'in "Antalya diplomasisi" ve mahkeme restleÅŸmesi

Hiçbir ÅŸekilde borcun yapılandırılması teklifine sıcak bakmayan Rus lider Putin, ilk defa Antalya’dan, Ukrayna’ya borcun yapılandırılması teklifini dile getirdi. 16 Kasım 2015’te Antalya'da düzenlenen G-20 Zirvesi'nde Rusya Devlet BaÅŸkanı Vladimir Putin, Ukrayna'ya 2016 yılından itibaren her yıl 1 milyar dolar olmak üzere 3 taksitte borcu ödeme teklifinde bulundu, Batılı partnerlerin de buna garanti vermesini önerdi.

Ukrayna Maliye Bakanlığı ise Rusya tarafından sözlü veya yazılı hiçbir teklifin gelmediÄŸini duyurdu. Bir süre sonra 9 Aralık 2015’te, Putin, teklifine cevap verilmediÄŸi gerekçesiyle Ukrayna'nın, ülkesine 3 milyar dolarlık borcunu ödememesi nedeniyle mahkemeye verilmesini istedi. Putin, "Ukrayna'yı desteklemeye hazırdık" diyerek ABD, Avrupa ve IMF'nin Ukrayna'nın borcuna garantör olmamasını da "tuhaf" bulduÄŸunu söyledi.

Hemen ertesi gün 10 Aralık 2015’te, Ukrayna BaÅŸbakanı Arseniy Yatsenyuk, Ukrayna'nın 3 milyar dolarlık borcuyla ilgili "Rusya mahkemeye giderse biz de mahkemede hesaplaÅŸmaya hazırız. Silahlarımızı kuÅŸandık" ÅŸeklinde Putin’e cevap verdi. Yatsenyuk, Rusya'nın, Kiev yönetiminin teklifini reddetmesinin, IMF'in Ukrayna ile iliÅŸkisini de etkilemeyeceÄŸini belirtti.

Ukrayna'dan moratoryum ilanı

Borcun vadesinin ödenmesine 2 gün kala 18 Aralık 2015 tarihinde Yatsenyuk, Ukrayna’nın borcunu faiziyle birlikte ödeyemeyeceÄŸini vurgulayarak, moratoryuma gittiklerini ilan etti. Bakanlar Kurulu'nda yaptığı konuÅŸmada Yatsenyuk, "Rusya, borcun yeniden yapılandırılması için sözleÅŸme imzalama giriÅŸimlerimize raÄŸmen teklifimizi reddetti. Bu yüzden Ukrayna hükümeti olarak Rusya'ya 3 milyar 75 milyon dolarlık borcu ödeyemeyeceÄŸiz" ifadelerini kullandı.

Ukrayna'nın borcunu en geç 20 Aralık'a kadar ödemesi gerekiyordu ancak Rusya Finans Bakanlığından borcun, "nezaket dönemi" olarak adlandırılan ve son ödeme tarihini izleyen 10 gün içinde kapatılabileceği uyarısı geldi.

Ukrayna, 1 Ocak'ta resmen temerrüde düşecekti ancak yeni yıla bir gün kala 30 Aralık 2015 tarihinde, Ukrayna Maliye Bakanı Natalya Yaresko, Rusya'ya borcun yapılandırılması konusunda ocak ayında görüşmelerin devam edeceğini açıkladı. Almanya vasıtasıyla Rusya ile iletişim kurulduğunu anımsatan Yaresko, borcun yapılandırılması için diyaloğun sürdüğüne dikkati çekti.

2016’ya girildiÄŸi günlerde Rusya tarafından herhangi bir mahkemeye baÅŸvuru açıklaması yapılmadı. 26 Ocak 2016’da Ukrayna Maliye Bakanı Yaresko, ülkesinin Rusya’ya borcunun yapılandırılması için bir kez daha çaÄŸrıda bulundu ancak resmi olarak Rusya’dan yine bir cevap gelmedi.

Yaresko, Alman ara bulucular ile Rusya’ya borcun yapılandırılması konusunda görüşmelerin sürdüğünü bildirdi. Mahkeme dışında bir çözüm yolu öneren Yaresko, mahkeme dışında orta yolun bulunabileceÄŸine iÅŸaret etti. Yaresko, IMF ve diÄŸer alacaklılar ile bugüne kadar 12 milyar dolardan fazla borcu yapılandırdıklarını anımsattı.

Ekonomik Kalkınma ve Ticaret Bakanı Ayvaras Abromaviçus’un, 3 Åžubat’ta istifa kararı ile Ukrayna’da hükümet krizi baÅŸladı. 16 Åžubat’ta, Parlamento’da gensoru verilmesi ile hükümet krizi derinleÅŸti ve koalisyon partilerinden, hükümetten çekilme açıklamaları geldi. Hükümette tam bu ayrışmaların gerçekleÅŸtiÄŸi esnada, Rusya Maliye Bakanı Siluanov, Ukrayna’nın 3 milyar dolarlık borç yükümlülüğünü yerine getirmediÄŸi gerekçesiyle Londra Yüksek Mahkemesi nezdinde dava açıldığını duyurdu.

Bütün bu süreçlerin ardından yılan hikayesine dönen Yanukoviç’e verilen borcun faturasının, Ukrayna ekonomisini bir kez daha zora sokacağı ihtimali üzerinde duruluyor.