Cenevre'de yapılamayan Münih'te başarılır mı?

“Rusya'nın Halep'te ve bölgenin geri kalanında ÅŸu anda yapmakta olduÄŸu eylemler, masaya gelip ciddi bir müzakere yapmayı oldukça zorlaÅŸtırıyor. Bir kez daha Rusya'ya acil ateÅŸkes ve kapsamlı insani yardım için çaÄŸrıda bulunuyoruz. Suriye'de yaÅŸananlara kör deÄŸiliz. Rusya, muhalefetin ve diÄŸer paydaÅŸların masaya oturacağı bir ortamın oluÅŸturulmasına katkı yapmak durumundadır. Suriye'deki insani krizi sona erdirebilmek adına Münih'te yapılacak toplantından ümitliyiz.”

Salı günü bir basın toplantısında Kerry, Münih’te yapılacak toplantıyla ilgili Rusya’yı böyle iÅŸaret etti. Cenevre’de 25 Ocak’ta baÅŸlaması planlanan ancak tarafların anlaÅŸamaması üzerine 29 Ocak’a ertelenen görüşmelerden bir sonuç alınamadı. Muhalefet, Rusya’nın ve rejimin saldırılarını durdurmadığı sürece müzakere masasına oturmayacağını açıkladı. Bombardımının durmasının BM Güvenlik Konseyi kararı olduÄŸunu hatırlatarak, bu karara uyulmasını talep etti. BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan de Mistura da, Cenevre görüşmelerine ara verdi, sorunun parçası olan bölgesel ve küresel güçlerin 11 Åžubat'ta Münih'te yapacağı Uluslararası Suriye Destek Grubu (USDG) toplantısında ateÅŸkesi öngören BM Güvenlik Konseyi kararının nasıl uygulanacağını tartışmaya karar verdi.

USGD toplantısı 12 Åžubat’ta baÅŸlayacak Münih Güvenlik Konferansı öncesinde Dış Ä°ÅŸleri Bakanları düzeyinde yapılacak.

USDG ülkeleri Ekim ve Kasım aylarında birer kez Viyana’da görüşmüş, Ocak ayında Suriye krizindeki tarafların bir araya gelmesi ve altı ay içerisinde geçiÅŸ hükümeti kurulması konusunda uzlaÅŸmıştı. Bu altı aylık sürenin ardından 18 ay içinde ülkede seçimlere gidilecek ve böylece krize siyasi çözüm bulunacaktı. Bu uzlaÅŸma BM Güvenlik Konseyi kararı haline de getirildi.

Bu uzlaÅŸmada öngörüldüğü gibi, görüşmeleri Ocak ayında baÅŸlatabilmek amacıyla, Suriye'ye yönelik Rus bombardımanı devam ederken, neredeyse yarım milyon insan kuÅŸatma altında yaÅŸarken Cenevre'de rejim ve muhalefet heyeti arasında dolaylı görüşmeler baÅŸlatılmaya çalışıldı ama sonuç alınamadı. Görüşmelerde arabuluculuk yapan BirleÅŸmiÅŸ Milletler’in Suriye özel temsilcisi Steffan de Mistura "Sırf görüşme yapmak için görüşmeye hazır deÄŸiliz" diyerek görüşmelere Åžubat ayı sonuna kadar 'ara verdi'.

Cenevre masasının Åžubat’ta yeniden kurulabilmesi için ilk adım ABD’den geldi. Viyana toplantıların katılan ülkelerin dışiÅŸleri bakanlarını Münih’e davet eden Kerry, burada en kritik konunun Rusya’nın muhaliflere yönelik ve sivil ölümlere yol açan saldırıları olduÄŸunu duyurdu.

Suriyeli muhalifler de Münih’te

Toplantılar baÅŸlamadan önce bir açıklama yapan Suriyeli muhaliflerin örgütü SMDK, Münih’teki toplantıya katılacaklarını, ancak Cenevre’ye geri dönmeleri için BM Güvenlik Konseyi kararlarının yerine getirilerek, Rusya’nın bombardımanın sona ermesi gerektiÄŸini duyurdu.

Rusya, 30 Eylül’de ‘IŞİD’le mücadele’ gerekçesiyle Suriye’de baÅŸlattığı hava bombardımanlarında IŞİD hedeflerinden çok Esed rejimiyle mücadele eden Suriye muhalefetini hedef aldı ve rejimin sahada ilerleme kaydetmesine yardımcı oldu. Cenevre’ye davet edilen Suriye muhalefeti, ülkedeki insani durumun iyileÅŸtirilmesini talep ediyor.

Münih’teki toplantının baÅŸlamasından bir gün önce Ä°ngiltere’nin Suriye Özel Temsilcisi Gareth Bayley de twitter hesabından Rusya’nın Cenevre görüşmeleri sırasında yaptığı bombardımanın hedeflerini gösteren bir harita paylaÅŸtı. Muhalefetin kontrolündeki bölgelere 300’ün üzerinde saldırı düzenlendiÄŸini yazarak muhaliflere destek verdi.

Brüksel’de de gündem Suriye ve Rusya

10 Åžubat’ta Brüksel’de toplanan NATO DışiÅŸleri Bakanları da Suriye’yi, göçmen akınını ve akının büyümesine sebep olan sivil ölümlerini masaya yatırdı. Ä°ki gün sürecek toplantının ilk günü sona erdiÄŸinde gazetecilerin sorularını yanıtlayan NATO Genel Sekreteri Stoltenberg de Rusya’yı iÅŸaret etti:

"Rusya'nın çoğunlukla muhalif güçleri hedef aldığını ve Halep içi ve civarında yoğun hava saldırıları düzenlediğini görüyoruz. Bu, ülkeden kaçan insanların sayısını ve ızdırabını artırdı. Önemli olan, müzakere edilmiş siyasi bir çözüm bulunması için gösterilen tüm çabaları desteklemektir. Rusya'nın bombardımanı, müzakere edilmiş siyasi çözümü baltalıyor."

Münih’te PerÅŸembe günü yapılacak olan USDG toplantısı sırasında Brüksel de IŞİD karşıtı uluslararası koalisyonun savunma bakanlarının toplantısına ev sahipliÄŸi yapacak. NATO toplantısının bitiÅŸinin ardından koalisyon toplantısı yapılacak. Suudi Arabistan baÅŸta olmak üzere koalisyona dâhil olan Arap ülkelerinin savunma bakanlarının da katılımıyla, Suriye sahasında atılacak yeni adımlar konuÅŸulacak.

Suudi Arabistan bir önceki hafta ABD öncülüğündeki koalisyonun talep etmesi halinde Suriye’ye kara birlikleri göndermeye hazır olduÄŸunu duyurmuÅŸtu. ABD Savunma Bakanı Carter ‘haberleri memnuniyetle karşıladığını’ ve Brüksel’de konuyu görüşeceklerini söylemiÅŸti.

PYD gerilimi sonrası ilk görüşme

Münih’te ele alınacak tek konu Rusya’nın saldırıları deÄŸil. Türkiye ile ABD arasında da gittikçe artan ‘PYD gerilimi’ni Kerry ve ÇavuÅŸoÄŸlu’nun görüşmesi bekleniyor.

Cenevre görüşmelerinde Rusya,  muhalefetin müzakere heyetinde yer alan bazı isimlere itiraz etmiÅŸ, kendisine yakın bulduÄŸu Åžam merkezli muhalif olduÄŸu iddia edilen bazı isimleri heyete dahil etmek için çabalamış ve bir yandan da Türkiye’nin ‘terör örgütü’ kabul ettiÄŸi PYD temsilcilerinin davet edilmesi için baskı yapmıştı. Ardından, PYD’nin Moskova’da temsilciliÄŸi de açıldı.

PKK’nın Suriye kolu PYD’nin silahlı kanadı YPG’yi sadece Rusya desteklemiyor. ABD de IŞİD’le mücadelesinde adeta Suriye sahasındaki gücü olarak kullanıyor.

PYD temsilcilerine Cenevre için davet gitmedi ancak ABD BaÅŸkanı Obama’nın IŞİD’le mücadele özel temsilcisi McGurk aynı günlerde Suriye’nin kuzeyinde PYD kontrolündeki Kobani’ye giderek PYD temsilcileriyle görüştü. ABD, PYD’yi terör örgütü olarak görmediÄŸini, bu konuda Türkiye’den farklı düşündüğünü daha önce de çeÅŸitli kanallarla açıklamıştı. ABD BaÅŸkan Yardımcısı Biden’ın Ä°stanbul’a düzenlediÄŸi resmi ziyarette de bu konu gündemdeydi. DavutoÄŸlu ve ErdoÄŸan’ın Biden’la görüşmelerinde yaptığı uyarılar sonucunda bir uzlaÅŸmaya varılamadı. Ancak McGurk’ün Kobani’ye gitmesi, PYD’ye verilen açık desteÄŸin en büyük göstergesi oldu.

Bunun üzerine ErdoÄŸan “Biz nasıl güveneceÄŸiz? Ben miyim senin ortağın yoksa Kobani’deki teröristler mi?”diye sormuÅŸtu. Bu soruya yanıt veren ABD DışiÅŸleri Sözcüsü Kirby, PKK ve PYD baÄŸlantısı konusunda Türklerin kaygılarını anladıklarını ancak PYD’yi terör örgütü olarak görmediklerini söylemiÅŸ, desteÄŸe devam edeceklerini belirtmiÅŸti. Ardından ABD’nin Ankara Büyükelçisi Bass DışiÅŸleri Bakanlığı’na çaÄŸrılarak bu konudaki rahatsızlık aktarıldı.

ErdoÄŸan son muhtarlar toplantısında da PYD'yi terör örgütü olarak görmediÄŸini açıklayan ABD'ye, ÅŸu ana kadarki en sert ifadeyle tepki göstermiÅŸ, "Ey Amerika, ne PKK'yı, ne PYD'yi, ne YPG'yi bize tanıtabilirsiniz. DAÄ°Åž'i de biz biliriz, PYD'yi de biz biliriz. Bunları tanıyamadığınız için bölge kan içinde. Bu nasıl ortaklık ya"demiÅŸti. Ancak McGurk, ABD’nin söylemini bu eleÅŸtirinin ardından da tekrarlayarak “Türkiye’yi PKK’ya karşı korumak istiyoruz. Fakat aynı zamanda, Kuzey Suriye bölgesindeki Kürtleri IŞİD’e karşı güçlendirmek istiyoruz" dedi.

Bu gerilimin ardından iki ülkenin dışişleri bakanları da ilk kez bir araya gelecek.

14 Kasım’dan bugüne…

Suriye için toplanan grup, son kez 14 Kasım’da Viyana’da bir araya gelmiÅŸti. O günden bu yana grubun içindeki bazı ülkeler arasında çeÅŸitli sebeplerle gerilim arttı. Ä°ran-Suudi Arabistan gerilimi, Türkiye-Rusya iliÅŸkilerindeki uçak krizi, Cenevre görüşmelerine de yansıdı.

24 Kasım’da Türk hava sahasını Suriye üzerinde ihlâl ettiÄŸi gerekçesiyle Türk jetlerinin Rus uçağını düşürmesinin ardından ÇavuÅŸoÄŸlu ve Lavrov Belgrad’da bir kez görüştü. ÇeÅŸitli zirvelerde aynı salonda bulunan ancak ikili görüşme yapmayan bakanlar ilk kez daha küçük kapsamlı bir toplantıda bir araya gelecek.

Suudi Arabistan’ın Ocak ayının başında Åžii din adamı El Nimr’i idam etmesinin ardından Ä°ran’da halk gösteri yürüyüşü düzenlemiÅŸ ve Suudi Arabistan’ın diplomatic temsilciliklerine saldırılar yapılmıştı. Bu sebeple iki ülke arasındaki diplomatic iliÅŸkiler de alt düzeye indirildi. Ä°ran DışiÅŸleri Bakanı Zarif ve Suudi Bakan Cubeyr de bazı zirvelerde bir arada bulunmuÅŸtu ancak ikili ilk kez dar kapsamlı bir buluÅŸmada bir araya gelerek Suriye konusu için ortak bir çözüm bulmaya çalışacak.

Kaynak: Al Jazeera, Reuters, state.gov