Masa kuruldu ama ayakları var mı?

“Birinci öncelik, görüşmelerin devam etmesini ve herkesin gemide kalmasını saÄŸlamak…Sizin de çok iyi bildiÄŸiniz gibi, insanlar anlaÅŸamayınca odayı terk ederler. Herkesin odada kalmasına ve sonuç verici tartışmalar yürütmesine ihtiyacımız var.”

BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan de Mistura, başlatabilmek için çok sıkı çalıştığı ve gecikmeyle başlatabildiği Cenevre görüşmelerinin acil önceliğini böyle açıkladı.

Mistura’nın Pazartesi akÅŸamı ‘resmen baÅŸladı’ diye duyurduÄŸu Cenevre görüşmelerinin yol haritası, Ocak ayı içinde tarafların masaya oturmasını, altı ay içinde tüm icra yetkisini elinde bulunduran bir geçiÅŸ hükümeti kurulmasını ve 18 ay içinde de Suriye’de seçimler yapılmasını öngörüyor.

Bu yol haritasının belirlenmesi bile kolay olmamıştı. Aralarında Türkiye, Ä°ran gibi bölgesel güçlerin yanı sıra ABD ve Rusya’nın da olduÄŸu küresel güçler Kasım Ayında Uluslararası Suriye Destek Grubu toplantısında bu yol haritasını belirlediler. Bu yol haritası BM Güvenlik Konseyi’nin 2254 sayılı kararı olarak Aralık ayının ortasında oybirliÄŸiyle kabul edildi.

Muhalefetin 'ciddi olduğunuzu kanıtlayın' ısrarı

Mistura, kendisine verilen yol haritasına uygun bir biçimde görüşmeleri 25 Ocak’ta baÅŸlatmak istemiÅŸti. Ama bu randevuya, Suriye muhalefeti gecikerek geldi: 29 Ocak’ta. Muhalefet Pazartesi akÅŸamına kadar da müzakere masasına oturmadı.

Muhalefetin masaya oturmaya direnirken tezi ÅŸuydu:

“BM kararı aynı zamanda Suriye’de kuÅŸatmaların kaldırılmasını, insani yardım ihtiyacı duyulan bölgelere bu yardımın götürülmesini ve sivillere yönelik bombardımanın durdurulmasını da talep ediyor. Bunlar, müzakere edilemez insani konular. Biz masadan kaçmıyoruz ve elbette siyasi çözümü herkesten çok istiyoruz. Ä°ÅŸte buradayız, masadan da kaçmadık ama ciddiyet istiyoruz. Bize insani konularda ilerleme saÄŸlayarak ciddi olduÄŸunuzu kanıtlayın.”

BirleÅŸmiÅŸ milletler Ä°nsani Yardım Koordinasyon Ofisi’nin Ocak ayı verilerine göre, Suriye’de 486 bin kiÅŸi kuÅŸatma altında. 4,6 milyon insanın da acil yardıma ihtiyacı var.

Muhalefet Cenevre’ye geldiÄŸi günden itibaren bu konunun altını çizdi, defalarca insani meseleler de ilerleme kaydedilmesini istedi. ‘Size olan desteÄŸi keseriz’, ‘oturun masaya gerisine bakarız’ baskılarına direndi. Ä°nsani meselelerde ilerleme olacağına dair kuvvetli sözler verilinceye kadar da masaya oturmayı kabul etmedi.

Mistura’nın taktiÄŸi

Mistura, Suriye muhalifleriyle Pazartesi akşamı yaptığı görüşmeden sonra görüşmelerin resmen başladığını duyururken bu meselenin altını çizdi. Uluslararası toplumun muhalefetin mesajını aldığını ifade eden cümleler söyledi:

“Tabii ki (muhalefetin) çok açık olan pozisyonu çok iyi anladık ve saygı duyuyoruz...Yalnızca kendilerinin deÄŸil, Suriye’ye siyasal çözüm bulmayı konuÅŸurken Suriye halkı da ÅŸiddetin azaldığını, kuÅŸatmaların kalktığını görmeyi hak ediyorlar. Suriye halkıyla konuÅŸtuÄŸumda bana sadece bir konferans görmek istemediklerini, dokunabilecekleri sonuçları görmek istediklerini söylüyorlar.”

Mistura’nın taktiklerinden biri de bu. Uzun diplomatik kariyerinin önemli bir kısmını insani yardım kuruluÅŸlarında geçirmiÅŸ 7 dil bilen Mistura, yalnızca rejime ya da muhaliflere deÄŸil, Suriye halkına da konuÅŸmalarında çok sık atıfta bulunuyor. Onlarla da konuÅŸmaya çalışıyor.

Cenevre görüşmeleri başlatabilmek için geçen hafta yoğun çaba sarf ederken, konuşabildiği dillerden biri olan Arapça ile doğrudan Suriye halkına da seslenen bir video mesajı yayınlamıştı. Mistura bu video mesajında şunları söylemişti:

“Artık yeter deyin, daha önce çöken baÅŸka konferanslar gördünüz, bu sefer farklı olsun, deyin.”

Mistura’nın ikinci acil önceliÄŸi

Mistura, kendisine en acil önceliğiniz nedir diye sorulduğunda, ilk önceliğini görüşmelerin devamını sağlamak olarak ortaya koyduktan sonra ikinci acil önceliğinin, tutukluların özellikle kadın ve çocuk tutukluların durumu olduğunu söyledi.

Bu sorun, muhalefetin rejimin ciddiyetini göstermesi için talep ettiÄŸi bir konu. Çünkü, ‘Bu bile gerçekleÅŸmiyorsa, hangi siyasi çözümü müzakere edeceÄŸiz’ diye düşünüyorlar.

Mistura, tutuklu kadın ve çocukların listesini istediğini söyledi:

“Bu farklı bir ÅŸey olduÄŸunu gösteren ilk sinyal olacak. Bu liste elime geçtikten sonra tartışmalarımızda kullanacağım.”

Ancak deneyimli diplomat bu konuda açıkça söz vermedi.

Tutuklular konusu 2014’de yapılan Cenevre görüşmelerinde de masaya gelmiÅŸti. Guardian gazetesinin bu görüşmelerde yer alan üst düzey bir diplomata dayandırarak verdiÄŸi bir haberine göre, tutukluların serbest bırakılması talebi gündeme geldiÄŸinde rejim önce ‘Biz de tutuklu yok. Hapishanelerde yalnızca teröristler var’ yanıtı verip, ‘peki kadın ve çocuklar’ diye sorulduÄŸunda da ‘onlar potansiyel terörist’ demiÅŸti.

Muhalefetin stratejisi ise bir yandan masadan kalkan, çözüm istemeyen taraf imajı vermemek ama bir yandan da en başta insani konular olmak üzere ilerleme sağlanması için diretmek.

İşte muhalefet için zorluk burada başlıyor. Muhalefeti destekleyen ülkelerden birinin üst düzey bir diplomatının söylediği gibi, muhalefet her gün, her görüşmeden sonra, burada kalmakla ne kazanıyorum, diye kendisine sormak zorunda.

Mistura’nin stratejisi bölgesel güçleri de harekete geçirmek

Mistura yalnızca Suriye halkına hitap etmiyor. Uluslararası ve küresel güçlere de çağrı yapıyor.

2014’deki Cenevre görüşmelerinin çökme nedenlerinden biri de, uluslararası güçlerin Suriye’nin geleceÄŸine henüz karar verememiÅŸ olması ve ilgili ülkelerin kendi çıkarlarının maksimum biçimde gerçekleÅŸeceÄŸine inanmalarıydı.

Ancak, IŞİD’i asıl tehlike olarak gören ve 2016’daki baÅŸkanlık seçimleri öncesinde Suriye meselesinde ilerleme kaydedildiÄŸini görmek isteyen ABD, kendisine yönelik mülteci akını nedeniyle yorgun düşmüş ve bir an önce istikrar isteyen Avrupa ve azalan petrol fiyatları nedeniyle, bütçesi açık veren ayrıca küresel bir güç olduÄŸunu kanıtlamak istemesine raÄŸmen, ikinci bir Afganistan deneyimi yaÅŸamak istemeyen bir Rusya, üzerindeki ambargoların kalkmasından sonra dünya sistemine entegre olmak isteyen bir Ä°ran var artık. Ancak bütün bunlar elbette bu güçlerin Suriye’de bir çözüme hazır olduÄŸu anlamına gelmiyor.

Mistura: Ä°ÅŸte meydan okuma

“Ä°ÅŸte meydan okuma geliyor.”

Mistura, Cenevre görüşmelerinin başladığını duyurduğu açıklamasında uluslararası ve bölgesel güçlerin rolünden söz ederken tam da bu cümleyi kullandı.

“[Siyasal çözümün yol haritasının çizildiÄŸi] Viyana toplantısında bir mesaj vardı: Cenevre görüşmeleri gerçekten baÅŸladığında buna paralel ateÅŸkesle ilgili ciddi görüşmeler de baÅŸlamalı. Bu benim yapacağım bir ÅŸey deÄŸil. Bu Uluslararası Suriye destek Grubu seviyesinde tartışılması gereken bir durum. Ä°ÅŸte meydan okuma geliyor. Biz Cenevre görüşmelerine baÅŸlıyoruz, ateÅŸkes de farklı seviyelerde konuÅŸulmalı.”

Mistura, uluslararası toplumun rolüne başka atıflar da bulundu ve gerçeği ifade etti:

“Bu görüşmeler Suriyeliler arasında oluyor ama aslında hepimiz biliyoruz ki bütün uluslararası toplum bu görüşmelerle iliÅŸkili. BM güvenlik Konseyi Kararı var. Uluslararası Suriye Destek Grubu var ki yeni toplantıları yaklaşıyor, onlardan burada yaptığımıza destek vermelerini, sponsor olmalarını ve bu meselede Suriyelileri yalnız bırakmamalarını istiyorum. “

Uluslararası güçler de sorumlu tutulmalı

Mistura Pazartesi akÅŸamı resmen baÅŸlayan görüşmelerde gittikçe daha derin konulara girmeye niyetli olduÄŸunu ve Uluslararası Suriye Destek Grubu’nun 11 Åžubat’ta Münih’te yapacağı toplantı öncesinde ilerleme kaydetmek istediÄŸini de söyledi. Hem bu gruba hem de BM Güvenlik Konseyi’ne ilerleme kaydederek gitmek istediÄŸini anlatan Mistura, tabloyu çok net ortaya koydu:

“Hepsi meseleye angaje olmalı ve bu görüşmelerin yalnızca yeni bir Cenevre görüşmesi olmamasını saÄŸlamak için bizimle birlikte sorumlu tutulmalı.”

Yan sorun: Katılımcılar meselesi

Mistura, stratejisini de ortaya koyduÄŸu bu açıklama sırasında, ‘kimse dışarıda kalmadı diyorsunuz ama ya Kürtler,” sorusuna da muhatap kaldı.

Uluslararası medya kuruluÅŸları, Suriye muhalefeti içinde Kürt Ulusal Konseyi’nin (ENKS) de var olduÄŸunu bilmiyor, ya da bilmezlikten geliyor. Bu yüzden de PYD demek yerine ‘Kürtler’ demeyi tercih ediyor.

Mistura, bu konuda detaya girmedi, “Suriye halkı bu çatışmada etkisi olan herkesi görüşmelerde görmek istiyor. Bu görüşmelerin yalnızca konuÅŸmalar olmadığını artan bir biçimde ilerleme kaydedildiÄŸini görmek istiyor,” demekle yetindi.

Rusya PYD’nin de masada olması için bastırmış ancak en azından ilk tur görüşmeler de bunu saÄŸlamayı baÅŸaramamıştı. PYD kaynaklarıysa, daha sonraki turlarda masada olacaklarına dair söz aldıklarını iddia etmiÅŸti.

Muhalefet ise, PYD’nin rejimle iÅŸbirliÄŸi yaptığını yaptığını söylüyor. Türkiye de PYD’nin masada olacaksa rejim tarafında oturması gerektiÄŸini söylemiÅŸti.

Ayrıca masada olan ama Rusya ve rejimin istemediÄŸi isimler de var. ÖrneÄŸin, CeyÅŸul Ä°slam’dan Muhammed AlluÅŸ. Mistura, bu konu hakkındaki soruya da, “Ben arabulucuyum. Karşımdaki insanları tartışmıyorum. Bana ne söyleyeceklerini ve Suriye halkına bir ÅŸey verip veremeyeceklerini tartışıyorum” yanıtını verdi.

Bu sefer farklı olabilecek mi?

Mistura’nın önündeki engeller iÅŸte bunlar; muhalefeti masada tutmak ve Suriye halkını ikna etmek için, insani konularda öncelikle ve süratle ilerleme saÄŸlamak, Rusya’nın desteÄŸiyle sahada hakimiyet kurduÄŸunu düşünen rejimin oyalama manevralarını boÅŸa çıkarmak. Her ÅŸeyden önce de, Suriye iç savaşını vekaleten yürüttükleri bir savaÅŸa dönüştüren küresel ve bölgesel güçleri adım atmak ve kendi aralarında bir uzlaÅŸamaya varmak için ikna etmek. 250 bin kiÅŸinin hayatına mal olan ve altı milyon insanın mülteci olmasına neden olan bu savaşının bitirilmesi çünkü Mistura’nın da iÅŸaret ettiÄŸi gibi, bu güçlerin anlaÅŸmalarına baÄŸlı. Görüşmeler devam ederken, herkes masada mı, sorusu da yan bir mesele olarak tartışılmaya devam edeceÄŸe benziyor.

Ama Mistura şimdilik kararlı gözüküyor:

“Bu görüşmeler diÄŸer Cenevre görüşmelerinden farklı olacak. Çünkü bir, artık 2016 yılındayız. Ä°ki, insanlar yeteri kadar acı çekti, üç, insanların uzun sıkıntılı tartışmalar yerine gerçekten somut bir ÅŸeyler görmeye ihtiyacı var.”

Kaynak Al Jazeera