Doğu Akdeniz gazı için ilk adım

Yunanistan-Ä°srail-Güney Kıbrıs zirvesi PerÅŸembe günü LefkoÅŸa’da yapıldı. Liderlerin katılımıyla yapılan toplantıda, önceki zirvelerde de konuÅŸulan DoÄŸu Akdeniz’deki doÄŸalgaz rezervlerinin doÄŸrudan Avrupa’ya ulaÅŸtırılması fikrinin hayata geçmesi için, ilk kez somut bir adım atma kararı çıktı.

Üç ülke, 2013 yılında Ä°srail’in Leviathan ve Tamar sahalarından Güney Kıbrıs’taki tesislere doÄŸal gaz taşımak üzere boru hattı yapılması konusunda fikir birliÄŸine varmış ancak resmi bir anlaÅŸma imzalanmamıştı.

Zirvenin ardından imzalanan ‘LefkoÅŸa Bildirisi’ne göre enerji, deniz taşımacılığı, su bilimleri teknolojisi, turizm, güvenlik ve ticaret konularındaki iÅŸbirliÄŸinin geniÅŸletilmesine karar verildi. Bildiride özellikle vurgu yapılan kısım ise, “Ä°srail ve Güney Kıbrıs’ın hidrokarbon yataklarını birleÅŸtirerek Yunanistan üzerinden Avrupa’ya taşıyacak bir boru hattı oluÅŸturulması” ve “üç ülke arasında elektrik baÄŸlantısı saÄŸlanmasının” önemi oldu.

Netanyahu’dan ‘tarihi toplantı’ vurgusu

Perşembe günü yapılan zirvenin ardından üç lider ortak basın açıklaması yaptı. İsrail Başbakanı Netanyahu, atılacak olan somut adımları anlattı:

“Uzmanlardan oluÅŸan bir grup atanarak boru hattı fikrini inceleyecekler. Avrupa’ya deniz altından çekilecek bir elektrik kablosu oluÅŸturma planları da aÅŸama kaydediyor. Bunlar, üzerinde ilerleme saÄŸladığımız iki pratik konu.”

Netanyahu, LefkoÅŸa’daki toplantıyı bu kararlar dolayısıyla ‘tarihi’ olarak niteledi.

Reuters’ın haberine göre proje danışmanları, 329 kilometrelik ilk boru hattının Ä°srail doÄŸalgazını Güney Kıbrıs’a baÄŸlayacağını söyledi. Ä°srail’deki doÄŸalgaz sahalarından üretilecek iki bin megawatt’lık enerjinin de, bin 500 kilometrelik Avrasya Enterkonektörü’yle Avrupa’ya iletilecek.

Kudüs’te Netanyahu’dan Türkiye’ye mesaj

Bir gün önce Kudüs’te Tsipras’ı ağırlayan Netanyahu, Yunanistan ile ilerleyen iÅŸbirliÄŸi için “Bu iliÅŸki Türkiye ile iliÅŸkilerimizi normalleÅŸtirme çabalarından bağımsız olarak yürüyor" demiÅŸti. Ankara ile iliÅŸkileri normalleÅŸtirme çabalarının süreceÄŸini “GeçmiÅŸte Türkiye ile Ä°srail'in iyi iliÅŸkileri vardı. Bunun bozulmasını istemezdik. Bozulmasının sebebi de biz deÄŸiliz. Türkiye tarafından bir politika deÄŸiÅŸikliÄŸi varsa, bunu memnuniyetle karşılarız" sözleriyle ifade etmiÅŸti.

‘Yunanistan enerji köprüsü rolü oynayacak’

Åžimdilik üzerinde çalışılması planlanan boru hattı Ä°srail açıklarındaki doÄŸalgazı Güney Kıbrıs’taki tesislere aktarma amacı taşısa da, uzun vadede plan Yunanistan üzerinden gazı Avrupa’ya iletmek.

Üç liderin ortak basın toplantısında konuşan Yunan Başbakan Tsipras da bu plana değindi:

“Yunanistan, Ä°srail ve Kıbrıs ile Avrupa BirliÄŸi arasında enerji köprüsü rolü oynayacak.”

Kıbrıs sorununa da deÄŸinen Tsipras, “garantisiz ve garantörsüz” çözümden yana olduklarını söyledi. Kıbrıs sorunu için üç garantör ülke var: Yunanistan, Ä°ngiltere ve Türkiye.

Tsipras, bu sözleriyle doÄŸrudan Türkiye’ye gönderme yapsa da, zirveden bir gün önce Kudüs’te Netanyahu ile görüşmesinin ardından “Bu toplantılar hiç kimseyi hedef almıyor. Biz hiç kimseye karşı deÄŸiliz. BaÅŸkalarının katılımına da memnun oluruz. Biz sadece kendimizin ve bölgedeki diÄŸer ülkelerin çıkarlarını gözetiyoruz” demiÅŸti.

Ä°srail Enerji Bakanı, boru hattı için Türkiye’yi iÅŸaret etti

Kudüs’teki görüşmenin aksine, LefkoÅŸa’daki zirvenin ardından Türkiye’ye yönelik bir mesaj çıkmadı.

Ancak Ä°srail’in Jerusalem Post gazetesine göre zirveye katılmak üzere LefkoÅŸa’ya giderken uçaktaki gazetecilere konuÅŸan Ä°srail Enerji Bakanı Yuval Steinitz, Avrupa’ya gidecek doÄŸalgazın rotası için Türkiye’yi iÅŸaret etti:

“Ä°srail doÄŸalgazını Yunanistan ve Türkiye üzerinden ihraç etme imkânının olmasını istiyor. Türkiye’ye boru hattı inÅŸa etmek, Kıbrıs ve Yunanistan’a inÅŸa etmekten çok daha ucuz.”

‘Türkiye, bölgenin enerji merkezi’

Al Jazeera’ye konuÅŸan Ä°srailli diplomatik kaynaklar da Güney Kıbrıs’a boru hattının çekilmesinin ardından, doÄŸalgazın ikinci durağının önemli olduÄŸunu söyledi:

“Åžimdilik uzmanların söylediÄŸine göre en uygun maliyetli ve kolay çözüm, Kıbrıs üzerinden Türkiye’ye devam etmesi. Çünkü Türkiye, OrtadoÄŸu-Avrupa bölgesinin enerji merkezi. Tüm baÄŸlantılar ve hatlar oradan geçiyor, Türkiye’de oturmuÅŸ bir sistem var. Bunları da hesaba katarak görüşmelerimizi sürdürüyoruz.

“Ä°ÅŸin Avrupa boyutu da önemli. Yunanistan özellikle burada önem kazanıyor bizim için. AB ile iliÅŸkilerde, ticari ve siyasi iliÅŸkilerde Yunanistan ile dostluÄŸumuz önem kazanıyor.”

Türkiye’nin köprü olmasının önünde iki engel: Ä°srail ile iliÅŸkiler ve Kıbrıs sorunu

Uzmanlar da Ä°srail doÄŸalgazını ilk aÅŸamada Güney Kıbrıs’a taşımak mümkün olsa da, Ada’dan Yunanistan’a uzayacak bir boru hattının teknik ve mali açıdan uygun olmayacağı görüşünde. Güney Kıbrıs’tan Yunanistan’a boru hattı döşemenin maliyeti New York Times’in 12 Aralık 2012 tarihli bir haberine göre, 17 milyar doları bulabilir.

Ä°srail’in, Güney Kıbrıs’ın Afrodit bölgesine komÅŸu olan Tamar ve Leviatan bölgelerinde 950 milyar metreküpe yaklaÅŸan doÄŸalgaz bulundu. Bu doÄŸalgazı bulan da tıpkı Kıbrıs’ta olduÄŸu gibi Noble-Delek ortaklığıydı. Tamar sahasından, 2013 yılında ilk doÄŸalgaz sevki baÅŸladı.

Sondajı yapan Amerikan Noble ve sırada bekleyen diÄŸer Avrupa ÅŸirketleri de Türkiye’ye inÅŸa edilecek bir boru hattının teknik ve mali açıdan daha uygun olabileceÄŸi görüşünde. Ancak Ä°srail ve Kıbrıs açıklarındaki gazın Avrupa’ya taşınmasında Türkiye’nin ‘enerji köprüsü’ rolü oynayabilmesi için öncelikle Kıbrıs sorunun çözülmesi gerekiyor.

Aynı zamanda, Ä°srail’in uluslararası sularda Mavi Marmara gemisine saldırması ve on Türk vatandaşının hayatını kaybetmesinin ardından gerilen Türkiye-Ä°srail iliÅŸkilerinin de normalleÅŸmesi gerekiyor. Bunun için Ä°srail, Türkiye’nin sunduÄŸu üç ÅŸarttan ilkini yerine getirdi ve özür diledi. Tazminat ve Gazze’ye ablukanın kalkması talepleri için de görüşmeler sürüyor. Ä°srail ve Türkiye’den kaynaklar, yakın zamanda müzakerelerin olumlu ÅŸekilde sonlanmasını beklediÄŸini belirtiyor.

Kaynak: Al Jazeera, Reuters, Jerusalem Post, New York Times