Cenevre yolunun 9 köşe taşı

Suriye'de 250 bin kişinin hayatına mal olan iç savaşı durdurmayı ve geçiş hükümetinin kurulmasını amaçlayan Cenevre görüşmelerinin 29 Ocak'ta başlaması planlanıyor. Suriye iç savaşı, bölgesel ve küresel güçlerin güç paylaşımı için yürüttüğü vekâlet savaşına dönüşmüş durumda. Kâh yoğunlaşan, kâh hız düşüren Suriye iç savaşında, 2015 yılında tarafların müzakere masasındaki tutumunu belirleyecek önemli gelişmeler yaşandı.

İlgili ülkeler, Suriye rejimi ve görüşmelere katılıp katılmayacağına henüz karar vermemiş olan muhalifler Cenevre toplantısı ile ilgili kararlarını alırken işte bu gelişmeleri akıllarında tutarak hareket edecekler.

1- Rusya’nın Suriye’ye müdahalesi:

2015 yılında Ä°ran’ın her türlü desteÄŸine sahip Suriye rejimi, muhalifler karşısında gerilemeye baÅŸlayınca, Tahran’ın da ikna etmesi üzerine başından beri rejimin yayında duran Moskova, Suriye’ye askeri olarak da müdahil oldu.

Dünya dengeleri deÄŸiÅŸirken ve ABD, gücünü daha çok Pasifik bölgesine kaydırmak isterken, Rusya hem oluÅŸan boÅŸluÄŸu doldurmak, küresel bir güç olduÄŸunu ispatlamak, hem de OrtadoÄŸu ve DoÄŸu Akdeniz’deki varlığını kalıcı hale getirmek istiyor.

Rusya, Suriye’ye askeri müdahalesinin amacının IŞİD ile mücadele olduÄŸunu söylese de, daha çok IŞİD dışındaki Suriye silahlı muhaliflerini hedefliyor ve onları geriletiyor.

2- Türkiye’nin Rus uçağını düşürmesi

Rusya’nın Suriye’ye müdahalesi sırasında bütün uyarılara raÄŸmen Türkiye hava sahasını ihlâl etmesi üzerine Türkiye, 24 Kasım’da Rus savaÅŸ uçağını düşürdü. Suriye’nin geleceÄŸinde belirleyici güce sahip iki ülkenin iliÅŸkileri o günden beri gergin. Rus uçağını düşürdükten sonra Türkiye, Suriye üzerindeki uçuÅŸlarını sona erdirdi.

3- Ä°ran’a yönelik ambargoların kalkması

Ä°ran’a yönelik ambargolar 2016 Ocak ayında kalkmış olmakla birlikte, ambargoların kalkabileceÄŸi 2015 yılının sonuna doÄŸru belli olmuÅŸtu. Avrupa merkezli büyük ÅŸirketler, Suriye rejiminin en önemli destekçisi Ä°ran ile büyük miktarlı anlaÅŸmalar yapma peÅŸindeler. Bu da kendi hükümetlerine, Suriye politikasında baskı yapmaları anlamına gelebilir. Ayrıca, petrol satışını arttıracak olan ve Suriye politikasında deÄŸiÅŸiklik yapması beklenmeyen Ä°ran’ın Suriye’de harcamak için daha fazla kaynaÄŸa sahip olması söz konusu.

4- Avrupa’nın Suriye yorgunluÄŸu

2015 Suriyeli mültecilerin kitleler halinde Avrupa’ya ulaÅŸmaya baÅŸladığı yıl oldu. Avrupa’daki Suriyeli mülteci sayısı bir milyona yaklaÅŸtı.

IŞİD’in, baÅŸta yüzden fazla kiÅŸinin ölmesine neden olan Paris saldırısı gibi saldırıları Avrupa’nın çeÅŸitli kentlerinde düzenlemesi yaÅŸlı kıtayı iyice ürküttü.

Avrupa, Suriye muhalefetinin ülkede iktidarı ele geçirseler bile, hem Avrupa’nın istediÄŸi kadar hızlı bir biçimde istikrar saÄŸlayamayacağı hem de Avrupa’nın istediÄŸi kadar laik olmayacağı endiÅŸesiyle, ‘ne pahasına olursa olsun, Suriye’de istikrar olsun’ noktasına geldi. Bu nedenle de Avrupalı siyasetçilerin bir kısmı BeÅŸÅŸar Esed’in görevinin başında kalmasının Suriye için en iyi seçenek olmasa da Avrupa için en iyi seçenek olduÄŸunu düşünmeye baÅŸladı.

5- Uluslararası Suriye Destek Grubu kurulması ve Viyana toplantısı

Suriye, bölgesel ve küresel güçlerin yürüttüğü güç savaşlarının vekaleten yürütüldüğü bir ülke. Muhalefetin en önemli destekçilerinden biri Suudi Arabistan iken, rejimin en önemli destekçilerinden biri de İran.

Daha önce, Suriye’de çıkarı olan ülkeler, çeÅŸitli isimler altında bir araya geldiler, hatta Cenevre’de iki kez siyasal çözüm arama gerekçesiyle toplandılar. Ancak Ä°ran, bu toplantılardan 2015 yılına kadar dışlanmıştı. 2015 sonbaharında, Suriye’de çıkarı olan küresel ve güçler bir araya geldi, aralarına Ä°ran da katıldı ve uluslararası Suriye Destek Grubu kuruldu.

Bu grup 2015 Kasım ayında Viyana’da toplanarak siyasal çözüm sürecini yeniden baÅŸlatma kararı aldı.

Viyana’da yapılan plana göre, Ocak 2106’da rejim ve muhalefet bir araya gelecek, altı ay içinde geçiÅŸ hükümeti kurulacak, 18 ay içinde de seçimler yapılacaktı. Fakat, Uluslararası Destek Grubu içinde, bu görüşmelere muhalefet adına kimin katılacağından BeÅŸÅŸar Esed’in bu süreçteki yerinin ne olacağına dair fikir ayrılıkları devam ediyor.

6- ABD desteÄŸinde PYD’nin kuzeyde ilerlemesi

IŞİD ile mücadeleyi Suriye politikasının temel taşı haline getiren ABD, PKK’nın Suriye kolu PYD’ye baÄŸlı silahlı güçleri neredeyse kara gücü olarak kullanmaya 2015 yılında ağırlık verdi.

ABD’nin hava desteÄŸini alan PYD’ye baÄŸlı silahlı güçler, daha önce toprak bütünlüğü olmayan ve tek taraflı ilan ettikleri Kobani ve Cezire kantonlarını birleÅŸtirdi. Üçüncü kanton Afrin’le birleÅŸmek istemekle birlikte arada hem IŞİD hem de diÄŸer silahlı Suriye muhalifleri var. Türkiye ise net bir biçimde PYD’ye baÄŸlı güçlerin Fırat’ın batısına geçmesinin kırmızı çizgisi olduÄŸunu ilan etti. PYD’nin siyasal çözüm arayışı için toplanması beklenen Cenevre’deki toplantıya davet edilip edilmeyeceÄŸi de tartışma konusu. PYD rejimle de iÅŸbirliÄŸi yapmaya devam ediyor.

7- Muhalif komutan Zahran Alluş'un öldürülmesi

25 Aralık 2015’de Suriye’deki önemli silahlı muhalefet örgütlerinden biri olan Ä°slami Cephe’nin lideri Zahran AlluÅŸ, Rus saldırısında öldürüldü. AlluÅŸ silahlı gruplar arasında da sözü dinlenen bir isimdi. IŞİD ve Nusra dışındaki silahlı muhalefeti toparlayabilecek bir isim olarak görülüyordu.

8- Silahlı muhalefetin güney cephesinin gerilemesi

Kuzey’deki silahlı muhalefetin aksine, bölünmüşlük ve çok seslilikten mustarip olmayan, tek bir operasyon odası tarafından yönetilen ve kadroları tamamen bölge insanından oluÅŸan Güney Cephesi, 2015 yaz aylarında planladığı gibi Dera’yı ele geçiremedi. Geri çekilmek zorunda kaldı. Güney Cephesi’nin yapısı ve yönetim ÅŸekli, silahlı muhalefetin baÅŸarılı olabileceÄŸini, rejimin önemli ölçüde geriletilebileceÄŸini düşündürüyordu. Güney Cephesi’nin baÅŸarılı olması durumunda Kuzey’deki muhaliflere de örnek olabileceÄŸi söyleniyordu. 

9- Suudi Arabistan’ın Yemen’e müdahalesi

Yemen’de Ä°ran destekli Husilerin ilerleme saÄŸlaması üzerine Suudi Arabistan, Mart 2015’te bazı Körfez Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi üyeleriyle birlikte Yemen’e hâlâ devam eden askeri operasyon baÅŸlattı. Suudi Arabistan yanı başındaki ve kendisi için stratejik önemdeki Yemen’de istediÄŸi gibi bir sonuç alırsa, Suriye rejiminin en önemli destekçisi Ä°ran’a karşı önemli bir koz ele geçirebilirdi. Ancak, Suudi Arabistan istediÄŸi sonuçlara ulaÅŸamadı. Ãœstelik, petrol fiyatları düşerken, hem maddi hem askeri kaynaklarının önemli bir kısmını Yemen’e aktarmak zorunda kaldı. Bundan da Suudi Arabistan’dan önemli ölçüde destek gören Suriye muhalefeti zarar görmeye baÅŸladı.

AyÅŸe Karabat

Kaynak: Syria comment, Al Jazeera