Yaptırımların ardından Rusya-İran rekabeti

Yaptırımların kalkmasının ardından Ä°ran'ın bölgesel iddialarını Güney Kafkasya, Hazar Denizi ve hatta Orta Asya'ya kadar geniÅŸletme ihtimali Kremlin açısından endiÅŸe ile karşılanıyor. 

Rusya'nın, Tahran'ın en büyük destekçilerinden biri olarak arabuluculuk yaptığı İran nükleer anlaşması geçtiğimiz hafta İran'a karşı uygulanan yaptırımların kaldırılması ile nihayete vardı.

Anlaşmayı memnuniyetle karşılayan büyük güçler arasında Rusya da vardı. Rusya Dışişleri Bakanlığı yaptığı yazılı açıklama ile yaptırımların kaldırılmasını memnuniyetle karşıladıklarını ve bunun İran'ın etrafındaki durumun normalleşmesinde önemli bir adım olduğunu belirtti.

Uzun süren nükleer görüşmeler ve Suriye savaşı Rusya ve İran'ı birbirine yakınlaştırdı. Suriye'de Esed'e verdikleri ortak destek dünya genelinde iki ülke arasındaki ittifak olarak değerlendirildi. Suriye meselesi dışında gerek nükleer görüşmelerde gerekse Yemen'de, Moskova ve Tahran aynı birlikteliği sergilemiyor. Bazı konularda anlaşmamak üzerine anlaşmış durumdayken bazı konularda da çekişmeleri devam ediyor.

Åžu anda güçlü ve kendine çok güvenen Ä°ran, 2006 yılında yaptırımların uygulanması ile Avrasya'da kaybetmiÅŸ olduÄŸu gücü yeniden kazanmaya çalışacak. Moskova ise özellikle güney sınırının tamamını teÅŸkil eden Güney Kafkasya, Hazar Denizi ve Orta Asya'da Ä°ran'ın yürüteceÄŸi muhtemel siyasetten endiÅŸeli. 

Güney Kafkasya
Rusya Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan'ı içine alan Güney Kafkasya'yı kendi ilgi alanı içinde kabul ediyor. Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Rusya'nın 2008 yılında Tiflis ile savaşa girmesi aslında bu anlayışın bir göstergesi.

Rusya ayrıca Ermenistan ve Azerbaycan'a silah sağlayarak bu iki ülkeyi sürekli birbirine düşürüyor. İki ülke Dağlık Karabağ yüzünden zaman zaman yoğunlaşan çatışmalara giriyor.

Rusya'nın Güney Kafkasya meselelerini özellikle de Ermenistan-Azerbaycan sorununu ele alış tarzı, Ä°ran ile Moskova'nın ayrılık yaÅŸadıkları noktalardan biri. DaÄŸlık KarabaÄŸ, Ä°ran'ın kuzey sınırında bulunan sıcak bir nokta. 

İran Azerbaycan ve Ermenistan arasında Dağlık Karabağ üzerinden başlayacak bir savaşın kendi ülkesine sıçramasından endişeli. Bu yüzden İran, Rusya'nın Güney Kafkaslar'da hakim olmasından rahatsız.

İran Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki çatışmayı bitirmek için Rusya'nın elinden arabuluculuk görevini alabilir ve her iki ülkeyi Rusya'ya yabancı bir hale getirebilir.

Hazar Denizi
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Rusya ve İran Hazar Denizi'ni kendi lehlerine tahdit etmek için sayısız girişimde bulundu. Bunun ardında yatan sebep hiç şüphesiz doğal kaynaklardı. İki ülke Hazar'ın uçsuz bucaksız petrol rezervindeki paylarını nasıl alacaklarını bilemedi. Bu da Deniz'in askerileşmesine sebep oldu.
Günümüzde Rusya'nın Hazar Denizi'ndeki filosu bölgenin en güçlü filosu ve onu Ä°ran takip ediyor. Hazar Denizi'ndeki araçların çoÄŸu küçük güdümlü füze ya da devriye gemileri ise de, bu durum geçtiÄŸimiz Ekim ayında Rusya'nın Deniz'den Suriye'ye seyir füzesi atmasıyla deÄŸiÅŸti. Hazar Denizi'nden atılan füzelerden 26'sı Ä°ran üzerinden geçti. Her ne kadar Ä°ran'ın haberi olmadan bu tür atışların yapılması imkansız olsa da Ä°ran yönetimini teyakkuza geçirdi. 
Hazar Denizi'ne kıyısı olan beÅŸ ülke denizin yasal statüsü hakkında bir anlaÅŸmaya çalışadursun Ä°ran, Hazar Denizi'ndeki bölgesel iddiasını 13 deniz miline çıkarmayı hedefliyor. 

Orta Asya
İran'ın Orta Asya ile kültürel ve siyasi bağları her zaman çok kuvvetli olsa da son on yıl içinde siyasal etkisini finansal olarak destekleyemediği için bu bağlarda görece bir zayıflama oldu. İran'ın bölgede bıraktığı boşluğun Çin tarafından doldurulması gerek İran ve gerekse Rusya'yı tedirgin etti.

Åžimdi yaptırımların kaldırılması ile birlikte Ä°ran bölgedeki faaliyetlerine yeniden hız verecektir. GeçtiÄŸimiz yıl Özbek, Türkmen ve Ä°ranlı yetkililerin gerçekleÅŸtirdiÄŸi görüşmeler önümüzdeki dönemde de devam edecek gibi gözüküyor. 
Ä°ran'ın Orta Asya petrolünün Rusya kullanılmadan Avrupa'ya taşınması için Türkmenistan'a en kısa yolu öneriyor ki Türkmenistan'ın da bu fırsattan istifade etmesi kuvvetle muhtemel. Ayrıca Ä°ran'ın taşımacılık sistemi anakaraya hapsolmuÅŸ olan Orta Asya ülkelerine Körfez'in ve Kuzey Afrika'nın kapılarını açabilir. 
Rusya her ne kadar İran'ın Orta Asya'da yayılmasından hoşlanmasa da buna doğrudan bir tepki verecek gibi görünmüyor. Ancak İran'ın karşısına bölgede Çin yayılması kartını sürecek gibi duruyor.

Aslı russia-direct sitesinde yer alan haber Timetürk için Melahat Kemal tarafından Türkçe'ye çevrilmiÅŸtir.