İstanbul partikül soluyor

Ä°stanbul’un havasının ne kadar kirli olduÄŸunu anlamak için Hava Kalitesi Ä°zleme Ä°stasyonlarının verilerini anlık paylaÅŸan http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx sitesine girmek yeterli. Burada Ä°stanbul’da ve Türkiye’de kurulu hava kirliliÄŸi ölçüm istasyonlarının verilerine ulaÅŸmak mümkün. En çok istasyonun bulunduÄŸu il Ä°stanbul. Özellikle yüksek basınç sisteminin etkili olduÄŸu, yani kirleticilerin yükselme ÅŸansı bulamadığı, sisin çöktüğü zamanlarda Ä°stanbul’da kirlilik bir ölçüm cihazına ihtiyaç bırakmayacak derecede hissediliyor. 2005 yılından bu yana, baÅŸta Ä°stanbul ve diÄŸer illerde hava kirliliÄŸi ölçümleri yapılmaya baÅŸlandı. Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı bünyesinde “Temiz Hava Bölge Müdürlükleri” oluÅŸturuldu. Ölçümler bu bölge müdürlükleri tarafından toplanıp bakanlığa gönderiliyor. Bakanlık bu verileri internet sitesinde aylık, yıllık, günlük istatistik halinde yayınlıyor.

Kirlilik sürekli mi?

Hava kirliliÄŸi ölçümlerinde anlık kirlilikten daha çok kirliliÄŸin sürekli olup olmadığına bakılıyor. SürekliliÄŸi ölçmek için de bir yıl boyunca kaç gün sınır deÄŸerlerin üzerinde kirlilik yaÅŸandı verisi ortaya çıkarılıyor. Bu veri “Yılda kaç gün kirli hava solundu?” sorusunun yanıtını veriyor. Burada önem kazanan noktaysa sınır deÄŸerinin kaç olduÄŸu? Türkiye’nin 2015 yılı itibariyle bir metreküp hava içindeki partikül madde (PM10) için belirlediÄŸi ulusal sınır deÄŸeri 90 mikrogram. Bu sayı 2012 yılında 140 mikrogramdı. Avrupa BirliÄŸi standardı olan 50 mikrogram sınırına Türkiye kademeli olarak 2024 yılında geçecek. 2014 yılında Türkiye’nin ulusal sınır deÄŸeri bir metreküp hava içerisinde 100 mikrogramdı. Bu sayı esas alınarak yapılan çalışma sonucu 'Ä°stanbul’da kaç gün sınır aşıldı?' sorusunun yanıtı aÅŸağıdaki grafikte.

 

 

Esenyurt en kirli ilçe

Yukarıdaki grafik 100 mikro gram seviyesinin 2014 yılında hangi bölgede kaç defa aşıldığını gösteriyor. EÄŸer bu rakam AB standardı olan 50 mikrogram olsaydı yukarıdaki rakamlar çok daha büyük olacaktı. Yani bu bölgelerde sınır deÄŸerlerinin aşıldığı gün sayısı çok daha yüksek olacaktı. Türkiye’nin ulusal sınırı yüksek olmasına raÄŸmen, Ä°stanbul’da Esenyurt 126 gün, Ãœmraniye 45 gün, BaÅŸakÅŸehir 39 gün ile Ä°stanbul’un havası en kirli bölgeleri olarak öne çıkıyor.

 

 

Avrupa BirliÄŸi standardına göre eÄŸer bir yerleÅŸim biriminde yılda yedi gün sınır deÄŸer aşılırsa acil önlem alınması gerekiyor. Bu önlemler trafiÄŸe çıkan dizel araçların sınırlandırılmasından okulların tatil edilmesine kadar gidebiliyor. Türkiye’de bu konuda bir standart oluÅŸturulmuÅŸ deÄŸil. 2015 yılı verileri yıl henüz bitmediÄŸi için tamamlanmış deÄŸil. Yandaki grafikte aynı bölgeler için 2015 yılının 8 aylık verileri var. Bu tabloya bakıldığında Esenyurt ilçesi Ä°stanbul’un en kirli havası olan ilçe olarak öne çıkıyor. Ä°ki yıl üst üste deÄŸerlendirildiÄŸinde kirliliÄŸin süreklilik arz ettiÄŸi de ortaya çıkan bir gerçek.

Türkiye'de 100 Avrupa'da 50

Ä°stanbul Teknik Ãœniversitesi Öğretim Ãœyesi Profesör Doktor Selahattin Ä°ncecik, Ä°stanbul’un hava kirliliÄŸini 1980’lerden bu yana takip ediyor. Konu ile ilgili çok sayıda uluslararası makaleye imza atmış olan Ä°ncecik, Ä°stanbul’un büyük bir kısmının Avrupa Hava Kalitesi Standardı'nın altında olduÄŸunu söylüyor. Ä°ncecik, Türkiye’deki standardın bir metreküp havada 90 mikrogram olmasına da itiraz ediyor. Ä°ncecik, Türkiye’nin de sınır deÄŸeri olarak AB’nin aldığı 50 mikrogram sınır deÄŸerini alması gerektiÄŸi görüşünde. Ä°ncecik, bu rakam baz alındığında Ä°stanbul’un bir iki yeri hariç tümünün standartların üzerinde kirliliÄŸe sahip olduÄŸunu söylüyor. Ä°stanbul’da 1980’lerde kömür yakılması nedeniyle oluÅŸan kükürt dioksit kirliliÄŸi doÄŸal gazın yaygın kullanımı ile birlikte kalmadı. Onun yerini ÅŸimdi partikül madde kirliliÄŸi aldı.

"Solunum yoluyla asla almamız gereken bu partiküllerin yayılmasının nedeni taşıtlar özellikle dizel araçlar. Ä°stanbul’da 1980’lerde dizel araç oranı yüzde 5’lerdeydi, ÅŸimdi bu oran çok arttı. Kâğıt üstünde otomobillerin tamamı egzoz muayenesi ile kontrol altında. Ama bu kontrollerin lâyıkıyla yapıldığı kanaatinde deÄŸilim. Özellikle kamyonların kontrollerinde endiÅŸe duyuyorum. Avrupa artık dizelde Euro 6 dizele geçti, oralarda dizel kalitesi yükseliyor ama bizde yükselmiyor. Ä°stanbul’da eski dizel teknolojisi ile çalışan bir yığın araç var."

"Standartlar aşılırsa saÄŸlık tehlikeye giriyor demektir"  

Profesör Ä°ncecik’e göre kirliliÄŸin bir diÄŸer nedeni de, özellikle gecekondu bölgelerinde doÄŸal gazın pahalı olması nedeniyle ısınmak için kömür kullanılması.

"İkinci bir etki de gecekondu bölgelerinde pahalı olması nedeniyle soba kullanılması. Kömür kullanımı olduğu sürece kış döneminde partikül maddeden kurtulamazsınız."

Ä°ncecik, sınır deÄŸeri aşılması bir alarm durumu mudur? Ne ifade eder sorusuna ise şöyle yanıt veriyor: 

"Alarmı ne zaman vereceksiniz? Ä°nsanlar patır patır dökülünce mi vereceksiniz? Standartları aşıyorsanız sizin için kritik eÅŸik açılmış demektir. Standart demek bundan sonrasına müsaade edilemez saÄŸlık tehlikeye giriyor demek. Dünya SaÄŸlık Örgütü verilerine göre hava kirliliÄŸi nedeniyle ölümler her yıl artıyor." 

Ne yapmalı?

Profesör İncecik, "Ne yapmalı?" sorusunun yanıtlarını da dört başlık altında topluyor:

1- Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı’nın sitesinde hava kalitesi indeksi diye bir bölüm var. Vatandaşı bu hava kalitesi indeksi konusunda bilgilendirmek lâzım.

Yani 'Yarın hava ne olacak?' sorusuna yanıt verildiÄŸi gibi TV’lerde ve gazetelerde halkın anlayacağı ÅŸekilde 'Yarın hava kalitesi çok tehlikeli, tehlikeli ya da tehlikesiz' diye bilgilendirmek gerekli. Herkes ona göre programını yapar. Tehlikeli durum varsa çocuÄŸunu parka götürecek olan götürmez, yaÅŸlılar, hastalar sokaÄŸa çıkmaz. Bunun modellemesini yapmak çok kolay.

2- Bu kadar kamyon ÅŸehrin içine girmemeli. Ulaşımı yerin altına almak yani metroyu yaygınlaÅŸtırmak lazım. Araç muayenelerini yapan ÅŸirket aynı iÅŸi Almanya’da hangi standartlarda yapıyorsa burada da o standartlarla yapmalı. Siz araçlara her türlü izni vermiÅŸsiniz, istediÄŸiniz kadar partikül yayın diyorsunuz, ondan sonra da vatandaÅŸa diyorsunuz ki seni kendi haline bıraktım. Ankara’daki bürokrasi kimin yanında olduÄŸunu söylemeli motorlu araç üreticilerinin yanında mı? Yoksa sokakta yürüyen halkın mı yanında mı?

3- Kömür yakılması işine bir çözüm bulmak lazım. Kömür yakılmasına son verilmeli. Ekonomik gerekçelerle doğalgaz kullanamayan insanlar desteklenmeli. Doğalgaz faturası ödeyemeyen kömür yakmak zorunda kalan insanlara bir formülle destek vermek lazım. Bunun mekanizmaları yaratılmalı.

4- Ä°stanbul son yıllarda tam bir ÅŸantiye görünümünde inÅŸaat sahipleri Ä°stanbul’a toz yaÄŸdırıyor. Bunun kontrol altına alınması gerekli.

Kaynak: Al Jazeera