GeleceÄŸin Dubai'siydi, ÅŸimdi krizde

Irak Åžam Ä°slam Devleti (IŞİD), Bölgesel Kürt Yönetimi’nin baÅŸkenti Erbil’e yalnızca 40 kilometre mesafedeki Hazır bölgesinde. Aralık ayı itibarı ile Kürt yönetimi, vatandaÅŸlarına 4 maaÅŸ borçlu. Ä°ÅŸsizlik hiç olmadığı kadar arttı ve gelecekten umudunu yitiren gençler Avrupa’ya kaçak yollarla ulaÅŸmanın hesabını yapıyor.

Saddam rejiminin devrildiÄŸi Nisan 2003 tarihinden bu yana ekonomik geliÅŸim, emlâk yatırımları ve güvenlik koÅŸulları nedeniyle Irak’ın örnek gösterilen Bölgesel Kürt Yönetimi denetimindeki bölgeleri, ÅŸimdi ciddi bir ekonomik kriz ile karşı karşıya.

Iraklılar Erbil yerine Türkiye’den ev alıyorlar

Irak’ın güney kesimlerindeki olumsuz güvenlik koÅŸulları nedeniyle, oradaki kentlerde yaÅŸayan varlıklı Iraklıların büyük bir çoÄŸunluÄŸu yaÅŸamak için Kürt denetimindeki bölgeyi seçmiÅŸti. Talep fazla olunca lüks konut projeleri birbirini izledi. Bir dönem geleceÄŸi Dubai'si olarak gösterilmeye bile baÅŸlanmıştı. Haziran 2014 tarihinde IŞİD Musul’u ele geçirip, peÅŸmerge denetimindeki bölgelere saldırmaya baÅŸlayınca, bir zamanlar Ä°stanbul ile yarışan konut fiyatları, artık her geçen gün biraz daha düşüyor.

Bölgesel Kürt Yönetimi’nin baÅŸkenti Erbil’deki lüks konut projesi Park View’ın satış sorumlusu Meryem Kahil, krizden nasıl etkilendiklerini şöyle anlatıyor:

“Erbil’de faaliyet gösteren birçok inÅŸaat firması, fiyatlarında yüzde 25 ile 30 arasında indirime gitti. Biz fiyatlarımızı deÄŸiÅŸtirmedik. Ancak bu durum satışlarımıza belirgin bir ÅŸekilde yansıdı. Eskiden haftada 10 kadar daire satarken ÅŸimdi bu sayı bire, ikiye düştü.”

Ankaralı Türk bir ÅŸirketle Erbilli ortağının finanse ettiÄŸi projenin, bölgedeki ekonomik skıntılara raÄŸmen, planları doÄŸrultusunda gittiÄŸini söyleyen Kahil, Ocak 2016'da ikinci etap dairelerin tesliminin tamamlayacaklarını söylüyor. Üçüncü ve son etap ise 2017 yılında. 

Emlakçiler, bölgedeki ekonomik kriz nedeniyle kiraların yüzde 30 ile 45 oranında düştüğünü, konut fiyatlarındaki düşüşün ise yüzde 50’ye ulaÅŸtığın söylüyor.

Erbil’in zengin muhitlerinden olan Bahtiyari’deki bir emlâkçı, ismini açıklamak istemiyor ama anlattıkları tabloyu ortaya koyuyor:

“IŞİD’ın saldırıları aÄŸzımızın tadını kaçırdı. Gelecek belirsiz. Kimse güvende olduÄŸumuzun garantisini veremiyor. Araplar burada çok rahat deÄŸil. Kendi adlarına ev almaları yasak. Ayrımcılığa mâruz kalıyorlar. Türkiye özgür bir ülke ve fiyatlar çok iyi. Kimse Kürt müsün, Arap mısın diye sormuyor. Tapu için torpile gerek yok. Herkes buradaki evini satıp, bir an önce Ä°stanbul, Alanya ve Mersin gibi kentlerden ev almanın peÅŸinde. Fazla arzdan fiyatlar düşüyor. Ä°ki yıl önce 1 miyon olan ev, bugün 500 bin dolara zor müşteri buluyor.”

Erbil'de galeriler her marka lüks otomobillerle dolu. Ancak bu günlerde müşteri bulmak oldukça zor.

[Fotoğraf: Can Hasasu / Al Jazeera Türk]

En ucuz arabalar Erbil’de

Dünyanın en lüks araçlarını Erbil yollarında görmeniz mümkün. Ãœstelik dünyanın en düşük fiyatlarına... Kriz otomotiv sektörünü de vurdu. Sıfır araçların satışları, ikinci ellerin de fiyatları düştü. 

Erbil’in Satmetri Caddesi üzerinde bulunan galerilerin hangisine girerseniz girin hepsinin krizden dolayı endiÅŸeli olduÄŸunu görüyorsunuz. Ä°smini zikretmememiz kaydıyla, bir galerici fiyatlardaki düşüşü şöyle açıklıyor:

“VatandaÅŸ 4 aydır maaÅŸ alamıyor. Borcu olanların ilk sattığı ÅŸey arabaları. Bu durum ikinci el piyasasında yüzde 25-40 arasında bir düşüşe neden oldu. Bazı gençler de Irak’tan umudu kestikleri için arabalarını satıp, parasını kaçakçılara vererek Avrupa’ya gidiyor. Durum böyle devam ederse bizim sonumuz da iyi deÄŸil. Ayda ancak bir iki tane sıfır araç satabiliyoruz.”

Projeler yarım kaldı, elektrik hâlâ sıkıntı

Bölgesel Kürt Yönetimi’nin baÅŸkenti Erbil’in her yanında yarım kalmış inÅŸaatlar görüyoruz. Yollar tamamlanmamış. Yaklaşık iki yıldır, bölgedeki projelerin çoÄŸu, tek bir çivi bile çakılmadan, olduÄŸu yerde bekliyor. Bunun birinci sebebi Irak hükumetinin federal yönetime hakkı olan bütçe payını verme konusunda sıkıntı çıkartması. DiÄŸer nedense, IŞİD ile mücadeleye ayrılan bütçe.

Erbil'de çevreyolu inşaatı yarım kaldı, arka planda yükselen otel binası da bir yılı aşkın bir süredir kaba inşaat halinde.

[Fotoğraf: Can Hasasu / Al Jazeera Türk]

Hastane binaları, okullar ve devlet dairelerinde çalışan işçiler evlerine gönderildi, mimar ve mühendisler iÅŸten çıkartıldı. BaÅŸkent Erbil’in yeni çevre yolları yarım kaldı. Yerel yönetim, geçici çözümler üretmek amacıyla, yarım kalan yolların bir kısmını trafiÄŸe açtı.

Elektrik hâlâ büyük sorun. Günde yalnızca 6 saat elektrik ile idare eden yerler var. Yerel bir televizyonda çalışan gazeteci bir meslektaşımız, telefonunu şarj etmek için işyerine iki saat erken geldiğini anlatıyor. Jeneratör birçok ev ve iş yeri için vazgeçilmez bir unsur.

Ekonomi iflasın eşiğinde

Erbil’de bulunan Selahaddin Ãœniversitesi Ä°ktisat Fakültesi Öğretim Ãœyesi HoÅŸment Refik’e göre kriz ciddi düzeyde:

“BaÄŸdat yönetiminin 16 milyarlık bir parayı Bölgesel Kürt Yönetimine vermemesi büyük bir sıkıntı yaratıyor. Hem yatırımların durması hem de maaÅŸların aksaması söz konusu. Şüphesiz yerel olarak da IŞİD en büyük sıkıntı. Ne yerel ne de yabancı yatırımcılar paralarını geleceÄŸi belirsiz bir bölgede tehlikeye atmak istiyor. Ekonomi iflasın eÅŸiÄŸine gelmiÅŸ durumda. Zira, bankaların kasaları boÅŸ. Ä°nsanlar zor günler için koydukları paraları çektiler. Nakit sıkıntısı var.”

Erbil Selahattin Üniversitesi öğretim üyesi Hoşment Refik, Bağdat ve IŞİD'ın körüklediğini düşünüyor.

[Fotoğraf: Can Hasasu / Al Jazeera Türk]

Refik’e göre ekonomik gidiÅŸatın sayısal verileri hiç olmadığı kadar kötü durumda:

“Bugün petrol fiyatları 100 dolardan 40 dolara düşmüş durumda. Ä°ÅŸsizlik % 6 iken bugün % 39’a yükselmiÅŸ durumda. Kürt bölgesinde 650 bin memur maaÅŸlarını geç alıyor, 200 bin esnaf kan aÄŸlıyor. Bu durum pazarda % 50’ye varan bir daralma yarattı.”

"Sorunun bir bölümü de İran'dan kaynaklanıyor"

Irak Bölgesel Kürt Yönetimi’nin ekonomisi üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Refik, Türkiye’yi Irak Kürt bölgesinin can damarı olarak tanımlıyor. O’na göre Kürt bölgesi Türkiye üzerinden Avrupa pazarlarına ve kültürüne ulaÅŸma stratejisini benimsedi ama Ä°ran bundan hoÅŸnut deÄŸil:

“Ä°ÅŸler anayasa üzerinden yürüseydi, Türkiye çoktan Kürt bölgesi ile enerji alanında yatırımlar baÅŸlatmıştı, doÄŸal kaynakların dış pazarlarda deÄŸerlendirilmesinin önü açılmıştı. Ancak konu siyasi. Sorunun bir ayağı da Ä°ran. Tahran’ın bölgeyi Sünni ve Åžii cephelere ayıran siyaseti sorun teÅŸkil ediyor. BaÄŸdat’taki Arap siyasiler Ä°ran güdümünde oldukça bu sorun devam edeceÄŸe benziyor.”

Ekonomik sıkıntılara ve güvenlik sorunlarına raÄŸmen Erbil’de alışveriÅŸ merkezleri süslendi ve yeni yıla hazır. Merkezi hükümet ise hâlâ Kürt bölgesinin maaÅŸlarını göndermedi. Halkın gözü gökyüzünde. BaÄŸdat’tan maaÅŸları getirecek helikopterleri bekliyorlar. 

Kaynak: Al Jazeera