Akdeniz'de Türkiye'siz ittifak

Mısır CumhurbaÅŸkanı Abdülfettah Sisi, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi lideri Nikos Anastasiadis ve Yunan BaÅŸbakan Aleksis Tsipras, bugün üçüncü kez bir araya geliyor. DoÄŸu Akdeniz’de iÅŸbirliÄŸi öngören ancak diÄŸer bölge ülkelerinin katılmadığı zirvede en önemli iki baÅŸlık güvenlik ve enerji.

Kasım 2014’teki ilk zirvede Türkiye’ye mesaj

Sisi’nin 2013’te darbeyle göreve gelmesinin ardından dışiÅŸleri bakanları düzeyinde baÅŸlayan görüşmeler, ilk olarak Kasım 2014’te liderlerin katılımıyla zirve halini aldı. Liderler ilk zirvede üç ülke arasındaki deniz sınırının belirlenmesi için müzakerelerin yeniden baÅŸlatılması konusunda anlaÅŸtı. Terörle mücadelede iÅŸbirliÄŸini de kapsayan ‘Kahire Deklarasyonu’ imzalandı.

Aynı zirvede Türkiye’ye de bir mesaj çıkmıştı. O dönem Rum Yönetimi’nin yetki verdiÄŸi ÅŸirketler, Ada açıklarında doÄŸalgaz sondaj faaliyeti yürütüyordu. KKTC Ekonomi ve Enerji Bakanlığı ile Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) arasında anlaÅŸmaya istinaden, TPAO, Türkiye’nin de hakkı olduÄŸunu söyleyerek, araÅŸtırma gemilerini Rum Yönetimi ile anlaÅŸan firmaların çalışma yaptığı Güney Kıbrıs açıklarına göndermiÅŸti.

Kıbrıs Rum Kesimi, geminin, beraberinde iki destek gemisi ile birlikte, yasadışı ÅŸekilde Güney Kıbrıs’ın ‘özel ekonomik bölgesine’ girdiÄŸini açıklamıştı. Üç lider de bu zirvede Türkiye’ye doÄŸal gaz arama faaliyetlerini durdurması çaÄŸrısında bulunmuÅŸtu.
 
Zirvede Anastasiadis ‘iÅŸbirliÄŸimiz baÅŸka bir ülkenin aleyhine deÄŸil’ dese de, DavutoÄŸlu zirvenin hemen ardından yaptığı Atina ziyaretinde konuyla ilgili sorulan soruya ÅŸu yanıtı verdi:

"Biz tek taraflı her türlü adımın karşısındayız. DoÄŸu Akdeniz’de kimse dominasyon, bir tek taraflı, iki taraflı, üç taraflı bir egemenlik hattı oluÅŸturma hülyasını, rüyasını taşımamalıdır."

'Enerji çeÅŸitliliÄŸi' ABD’nin de gündeminde

Zirve, Mısır karasularındaki Zohr isimli bölgede doÄŸalgaz bulunmasının ardından yapılan ilk toplantı. Rusya ile Batı’nın iliÅŸkilerinin Ukrayna ve Suriye krizlerinin ardından daha da gerildiÄŸi bir dönemde, bölgedeki hidrokarbon yatakları enerji çeÅŸitliliÄŸi açısından önem kazandı. Geçen yıl Ada’yı ziyaret eden ABD BaÅŸkan Yardımcısı Joe Biden ve 3 Aralık’ta Ada’ya giden ABD DışiÅŸleri Bakanı John Kerry de enerji konusuna vurgu yaptı. Biden’ın ziyareti sırasında Reuters haber ajansına konuÅŸan ABD’li üst düzey bir diplomat, DoÄŸu Akdeniz’deki doÄŸalgaz yataklarının Avrupa için kritik önemde olduÄŸunu dile getirmiÅŸti.

Kıbrıs açıklarında bulunan ve hem Kıbrıslı Türklerin hem Rumların yaptığı keşif ve sondaj çalışmaları nedeniyle 2014'te görüşmeleri çıkmaza sokan doğalgaz rezervi, enerji devi ülkelerle karşılaştırıldığında çok büyük bir miktar değil. Dünya doğalgaz piyasası için Güney Kıbrıs açıklarındaki gaz çok büyük bir miktar sayılmasa da, enerji güvenliği açısından dikkate alınması gereken bir rakam.

Üç ülke, bu alanda enerji iÅŸbirliÄŸi yapma konusunda hemfikir. Ancak bu ülkeler ABD’nin olduÄŸu kadar Rusya’nın da ekonomik ve siyasi etkisi altında. Yunanistan, AB içinde Rusya ile en yakın iliÅŸkilere sahip olan ve ekonomik yaptırımların hafifletilmesini talep eden ülke konumunda. Güney Kıbrıs da, büyük yatırımları olan Rusya’ya ekonomik olarak baÄŸlı.

Ä°srail ile Mısır’ın doÄŸalgaz anlaÅŸmaları durduruldu

Güney Kıbrıs ve Yunanistan’ın DoÄŸu Akdeniz’de enerji iÅŸbirliÄŸi yaptığı bir baÅŸka kritik ülke de Ä°srail. Ä°srail, Yunanistan ve Güney Kıbrıs yönetimi arasında da enerji iÅŸbirliÄŸi temelinde toplantılar ve zirveler düzenleniyor. Üç ülke, 2013 yılında Ä°srail’in Leviathan ve Tamar sahalarından Güney Kıbrıs’taki tesislere doÄŸal gaz taşımak üzere boru hattı yapılması konusunda anlaÅŸmıştı. Mısır da anlaÅŸmaya destek vermiÅŸti.

Zirve, Mısır ile Ä°srail’in doÄŸalgaz anlaÅŸmalarının tehlikeye girdiÄŸi bir döneme de denk geliyor. Ä°srail’in Leviathan sahasındaki doÄŸal gazın, yaklaşık on yıl önce inÅŸa edilmiÅŸ olan denizaltı boru hattıyla Mısır’a ithal edilmesini öngören anlaÅŸma, bazı teknik detayların ardından onaylanma sürecine girecekti. Ancak Mısırlı özel Dolphinus firması tarafından alınacak olan gazın ithalatının durması için Mısır hükümeti firma yetkililerine çaÄŸrı yaptı.

Daha önce Mısır ve Ä°srail arasında varılan doÄŸalgaz anlaÅŸması, Sina’dan yapılan saldırılar sonucunda boru hattı zarar gördüğü için sürdürülememiÅŸti. Bunun üzerine anlaÅŸma iptal edilmiÅŸ, Ä°srail’in devlet firması Ulusal Elektrik Åžirketi (IEC) zarar gördüğünü söyleyerek dava açmıştı. Uluslararası Ticaret Odası’nda görülen dava sonuçlandı ve Mısırlı devlet firmaları DoÄŸalgaz Holding firması ve Mısır Genel Petrol Åžirketi, IEC’ye bir milyar 76 milyon dolar, boru hattını inÅŸa eden DoÄŸu Akdeniz Gaz firmasına da 288 milyon dolar ceza ödemesine karar verildi.

Bu kararın üzerine Ä°srail’le doÄŸalgaz ithalatı için yapılan görüşmeleri durdurma kararı alan Mısır hükümeti, bunun Kıbrıs ve Yunanistan ile olan enerji iÅŸbirliÄŸini etkilemeyeceÄŸini açıkladı. Mısır BaÅŸbakanı, zirve öncesi Güney Kıbrıs Enerji Bakanı Lakkotripis’i arayarak bilgi verdi, üç ülke arasındaki enerji planlamalarının çok büyük önem taşıdığını söyledi.