Rusya krizi fırsata mı dönüşüyor?

Rusya'nın olası 'gaz kesme' operasyonuna karşı Katar'la uzun vadeli ve düzenli LNG ithali yapılmasını sağlayacak ön mutabakat anlaşması yapıldı. Yani Türkiye LNG kartını açtı. Anlaşmanın şu anda altyapısı hazırlanıyor. Ne kadar sıvılaştırılmış gaz alınacağını henüz bilmiyoruz.

Bu anlaşma ister Rusya'yla doğalgaz krizi olsun ister olmasın kaynak çeşitlendirilmesi açısından çok önemli. Çünkü, gerek tedarik esnekliği nedeniyle daha esnek program yapma imkanı gerekse sıvılaştırma ve gazlaştırma terminalinde bulunan tankların belli süreye kadar depolama imkanının bulunması LNG tedarikinin daha esnek olmasını sağlar. Türkiye gibi ülkelerde yaz ile kış arasında mevsimsel farklılıkların bulunması doğalgaz tüketiminin de mevsimsel olarak değişmesine neden oluyor. Dolayısıyla LNG tedariki bize daha esnek tedarik imkanı sağlayacağı için gerekli bir adımdır.

EPDK'nın eylül ayına ilişkin verilerine göre, ithal ettiğimiz gazın yüzde 54.51'i Rusya'dan, yüzde 12.44'ü Azerbaycan'dan, yüzde 10.43'ü Cezayir'den, yüzde 17.86'sı İran'dan, yüzde 4.76'sı Nijerya'dan geliyor. Hala tabloya göre Rusya'dan yapılan ithalat yüksek görünse de son 12 yıldır kaynak çeşitlendirmesinde önemli mesafeler alındı. Geçen sene doğalgaz ihtiyacımızın yüzde 14'ünü LNG'den karşıladık. Türkiye, LNG'nin 3 milyar 917 milyon m3'ünü Cezayir'den, 1.2 milyar metreküpünü Nijerya'dan temin etti. Oransal olarak hesaplandığında LNG'nin yüzde 9'u Cezayir'den, yüzde 3'ü Nijerya'dan, geri kalanı da spot piyasalardan geldi. Türkiye, spot doğalgazın LNG'nin yüzde 39'unu Mısır'dan, yüzde 35'ini Katar'dan aldı.

Katar'a bakacak olursak, dünya sıvı gaz piyasasının yüzde 25'inden fazlasını elinde tutuyor. Katar 'ın 25.4 trilyon metreküplük doğalgaz rezervi var. Dünyanın kanıtlanmış doğalgaz rezervlerinin yüzde 14'ünü elinde bulunduruyor. Halen Rusya ve İran'ın ardından dünyanın en büyük doğalgaz rezervine sahip ülkesi. Yılda 125 milyar metreküp doğalgaz ihraç ediyor. 201 milyar metreküp doğalgaz ihraç eden Rusya'nın ardından dünyanın en çok doğal gaz ihraç eden ikinci ülkesi. Yılda 77 milyon ton LNG üretiyor. Üretimi her yıl yükseliyor. Bu üretim için de pazar arıyor. Dolayısıyla yüksek miktarda oradan LNG alınabilir. Öte yandan, Katar'ın piyasadaki hakimiyetinin artması Ruslar'ı 2012'den bu yana endişelendiriyor. Çünkü Katar gazı uluslararası piyasalara daha fazla çıktıkça Rusya'nın gazdaki oligopolü kırılacak. Dolayısıyla anlaşmanın aslında adı bile yetti. Dün Lavrov-Çavuşoğlu görüşmesi olacağı belirtildi. Bugün Rusya tarım bakanlığı "Başka yaptırım yok", Çalışma bakanlığı da "Türk şirketlerinin bazılarına işçi izni vereceğiz" dedi. Putin kendi kamuoyunda sert mesajlar verse de arka planda adımlar atıyorlar.

Genel olarak , bugün için uzun dönemli LNG fiyatları boru gazı fiyatları ile rekabetçi olmuş durumda. Hatta bazı anlaşmalarda boru gazı fiyatlarının altına bile inmiş durumda. Dolayısıyla Katar ile yapılan ön mutabakat anlaşmasında fiyat belli olmasa da arada çok fark olmayabilir. Neden boru gazı ile sıvı gaz fiyatları rekabetçi hale geldi? Doğalgaz alım satımı için oluşturulan boru hatları ve diğer altyapı yatırımlarının inşaat ve bakım maliyetlerinin çok yüksek. LNG'de masraf terminal yani depolama ve taşıma masrafı. İşin içinde boru hattının maliyeti olmadığı için fiyatta ulaşımın maliyeti sınırlı kalabilir.

Aslında LNG depolamasında da gaza göre avantajlıyız. BOTAŞ`a ait Marmara Ereğlisi LNG Terminali 1994 yılında devreye girdi. Bu terminalin yapımına Cezayir ile yapılan doğalgaz alım anlaşması sonrasında başlanmıştı. Diğeri, Egegaz A.Ş. tarafından 2001 yılında Aliağa'da kurulan ve 2006 yılında kullanılmaya başlanan LNG Terminali. Egegaz, 2009 yılında LNG ithalat lisansını alarak, kamu kuruluşu BOTAŞ'ın ardından özel sektördeki ilk LNG ithalatçısı olmuştu. İran'la yaşanan gaz krizinde, Türkiye'nin sigortası haline dönmüştü. Ayrıca yüzer terminaller de devreye sokulabilir. Enerji uzmanlarına göre, boru hattında üretim noktası ile tüketim noktası birbirine fiziken bağlı olması gerekirken LNG'de bu yoktur. Hem üretici açısından tek bir tüketici ülke riskini almak yerine farklı ülkelere gaz satma imkanı vardır. Tüketici açısından da farklı noktalardan gaz alma imkanı vardır.

Yılda 30 milyar metreküp doÄŸalgaz ithal ediyoruz. Bunun 14 milyar metreküpü Batı Hattı'ndan geliyor. Bu gaz Romanya ve Bulgaristan'a da gidiyor. Dolayısıyla bu hattan gaz akışını keserse diÄŸerleri de gazsız kalır -ki bu pek mümkün deÄŸil-. Bu gazın 4 milyar metreküpünü sadece BOTAÅž alıyor, diÄŸer kısmı özel ÅŸirketlerde. O ÅŸirketlerin de ortakları Rus. Yani kestiÄŸi anda kendi iÅŸadamına da zarar verir. Mavi Akım'dan da 16 milyar metreküp geliyor. Bunun yarısı Ä°talyan ENI ÅŸirketinin. Bunu keserse Ä°talyanlar'a da zarar verir. Ãœstelik Rus ekonomisi uzun zamandır kötü günler geçiriyor. En önemli para kaynağı da doÄŸalgaz. Burada kendi ayağına sıkacak bir adım atması zor.

DoÄŸalgaz atmosferik basınçta yaklaşık olarak eksi 162°C'nin altındaki sıcaklıkta soÄŸutulduÄŸunda sıvı hale geçer ve sıvılaÅŸtırılmış doÄŸal gaz (LNG) olarak adlandırılır. Bir birim hacim LNG buharlaÅŸtırıldığında yaklaşık olarak 600 birim hacim doÄŸal gaz elde edilir. Bu sayede yüksek miktarlarda doÄŸal gaz düşük basınçlar altında saklanabilmektedir. SoÄŸutularak LNG'ye dönüştürülen yakıt, özel gemilerle Terminallerde soÄŸuk ortamda sıvı olarak korunur. Ulusal gaz ÅŸebekesinin ihtiyacına göre tekrar gaza dönüştürülerek sisteme verilir.