Uzlaşamama hastalığına çareler

Çağdaş İslâm dünyası, salgın halini almış sayısız hastalıklara bağımlı hale gelmiştir. Ahlakî uyuşukluk ve entelektüel felç, içeride yıkıcı hareketler, dışarıdan boyunduruk altına alma çabaları, adaletin ve âdil muamelenin yokluğu, sömürü ve yozlaşma, cehalet, hastalık ve yoksulluğun aşırı boyutlara ulaşması, israf, bağımlılık, güvensizlik, uzlaşmazlık ve öldürücü mücadelelerle uzayıp giden liste çok uzun ve acı vericidir. Bu hastalıkların çokluğu ve şiddeti, doğal ve ekonomik zenginliklere sahip olanlar da dâhil bütün ulusları ve insanları yeryüzünden silip atabilecek niteliktedir.

Böylesine öldürücü hastalıklarla kuÅŸatılmış bir haldeyken, Ä°slâm ümmetinin nasıl hayatta kaldığını merak etmemek mümkün deÄŸildir. Bu ümmetin bugüne kadar korunmuÅŸ ve halen de varlığını sürdürebiliyor olmasının nedeni; hem Kur’ân mirasına hem de Resulullah’ın Sünnet’ine hâlâ tutunuyor olmasıdır. Ayrıca bu ümmet içinde Allah’a dayanmaya devam eden ve O’nun rehberliÄŸi ve affını samimiyetle isteyen bazı doÄŸruluk timsali insanların hâlâ varlığıdır. Bu durum, sırf Resulü aralarında olduÄŸu için Allah’ın, kâfirleri bile cezalandırmadığını ve hâlâ tevbe etme ihtimallerinin bulunduÄŸunu açıklayan âyetten de anlaşılabilir. (Enfal, 33)

Günümüzde İslâm ümmetinin başındaki en tehlikeli hastalık, uzlaşmazlık ve ihtilâftır. Bu hastalık her bölgeyi, her şehri, her toplumu etkileyecek hale geldi. Zararlı etkisi fikirlere, inançlara, ahlâka ve davranışa, konuşma ve etkileşim biçimlerine nüfuz etti. Hem kısa hem de uzun dönem hedefleri ve maksatları etkileyerek dönüştürdü. Tıpkı karanlık bir hayalet gibi, insanların ruhunu kuşatıyor, atmosferi zehirliyor ve sonunda kalpleri kısır ve ıssız yerlere dönüştürüyor. Birçok insan birbiriyle ihtilâf içinde. Bu durum tüm İslâm esasları, emirleri ve yasaklarının, yalnızca insanları uzlaşmazlığa sevk ettiği ve onları öldürücü bir çatışmaya sürüklediği izlenimini doğuruyor.

Bu eÄŸilim, Kur’ân ve Sünnet esaslarına tamamen aykırıdır. Kur’ân ve Sünnet’te, Allah’ın birliÄŸini (tevhid) ikrâr etme esas görevine vurgu yapıldıktan hemen sonra, tek bir husus öne çıkarılmaktadır: Ä°slâm ümmetinin birliÄŸi (ittihad). Bu emirlerin hedefi; Müslümanlar arasında barış ve uyumu bozan, mü'minlerin kardeÅŸliÄŸini mahveden her türlü ihtilâfı ortadan kaldırmaktır. Ayrıca Ä°slâm esaslarında, Allah’a ortak koÅŸmanın (ÅŸirk) yasaklanmasından sonra, ümmet içinde uzlaÅŸmazlıktan daha çok kötülenen bir davranış yoktur. Allah’ın ve Resulullah’ın emirleri, Müslümanları birliÄŸe ve dayanışmaya, kalplerini birleÅŸtirmeye ve çabalarını tek bir dâvâda uzlaÅŸtırmaya çağıran sözlerle doludur.

Müslümanlar yalnızca Allah’a iman edip ibadet ettiklerinden, peygamberleri, kitapları, namazda yöneldikleri kıbleleri ve varlık nedenleri tek ve aynı olduÄŸundan, ortak bir dâvâda birleÅŸmeleri gerekir: "DoÄŸrusu tevhid dini olan Müslümanlık, bir tek din olarak sizin dininizdir ve Ben de Rabbinizim, artık Bana kulluk edin." (Enbiya, 92)

Maalesef buna raÄŸmen Müslümanlar, tartışmasız bir ÅŸekilde, yalnızca Allah’a iman ve ibadet inancını unuttular ve birbirleriyle güçlerini birleÅŸtirme çaÄŸrısını terk ettiler.

Bu durumun doÄŸuracağı tehlikelerin tamamen bilincinde olmalı ve Ä°slâm dünyasındaki bölünmüşlük krizinin köklerine inmeye çalışmalıyız. BaÅŸlangıç olarak, Müslümanların kalbindeki "iman boyutu"nu yeniden canlandırmalıyız. Bu boyut Müslümanların birbirleriyle iliÅŸkilerini düzenleyen ana faktör olmaktan neredeyse tamamen çıktı. Bu durum Ä°slâm anlayışının bozulmasının, zararlı uygulamaların ve gayrimüslim toplumların baskıları ve dayatmalarının bir sonucudur. Ä°man boyutunun yeniden canlandırılması ve doÄŸru Ä°slâm anlayışı, iliÅŸkilerimizi pekiÅŸtirmenin, farklılıklarımızı anlamanın ve bu farklılıkların kalplerimizde pas tutan tüm kötü izlerini silmenin tek garantisidir. Böyle bir yenilenme ne kadar rahatlatıcı ve ne kadar da huzur verici olurdu. Ä°slâm’ı doÄŸru öğrenmek ve anlamak, bize çeÅŸitli eylem kategorilerini doÄŸru dürüst takdir etme fırsatı verecektir: Neyin tavsiye edilir veya izin verilir olduÄŸunu, neyin zorunlu veya yükümlülük olduÄŸunu vs. Böylelikle dâvâmızın yüksek hedeflerini göz önünde bulundurabilecek, uzlaÅŸmazlık ve tartışma yoluyla sürekli itiÅŸip kakışmaktan kurtulacağız. Ancak ahlâkî emirlere olan saygımızı, Ä°slâmî davranış etiÄŸi ve normlarını da kaybettik. Bu yüzden kolaylıkla ayrılığa ve ölümcül çatışmaların tuzağına düştük. Ä°ÅŸte Kur’ân’ın "dar ve sınırlı bir varoluÅŸ" ve bir baÅŸarısız hayat olarak adlandırdığı miras budur. Bu miras yüzünden sonunda âcizlik ve yıkım içinde kalakaldık. Gerçekten de Rabbimizin uyarısı bu yöndeydi: "Allah’a ve Peygamber’ine itaat edin; çekiÅŸmeyin, yoksa korkar baÅŸarısızlığa düşersiniz ve kuvvetiniz gider. Sabredin, doÄŸrusu Allah sabredenlerle beraberdir." (Enfal, 46)

Kur’ân bize peygamberlerin ümmetlerinin tarihini anlatarak onlardan ders çıkarmamızı istiyor. Bu tarih bize ulusların yükseliÅŸini, medeniyetlerin kuruluÅŸunu ve geliÅŸimini açıkça gösteriyor. Ayrıca nasıl gerilediklerini de anlatıyor. Gerileme ve çöküşün; dar görüşlü hizipçiliÄŸin, ihtilâfın ve uzlaÅŸmazlık hastalığının doÄŸrudan sonucu olduÄŸu konusunda bizi ikaz ediyor: "Allah’a yönelerek O’na karşı gelmekten sakınınız, namaz kılınız, dinlerinde ayrılığa düşüp fırka fırka olan, her fırkanın da kendisinde bulunanla sevindiÄŸi müşriklerden olmayınız." (Rum, 31-32)

Ayrılığa ve bölünmeye yol açan anlaÅŸmazlıklar, Resulullah’ın rehberliÄŸini terk etme ve O’na yabancılaÅŸma anlamına gelmektedir. Allah, Kur'ân’da Resulullah’a "dinlerini parça parça edenler ve kendileri de grup grup ayrılmış olanlar"a iliÅŸkin olarak şöyle diyor: "Fırka fırka olup dinlerini parçalayanlarla senin hiçbir iliÅŸiÄŸin olamaz." (Enam, 159) Bu âyet insanların hoÅŸgörüsüz, diÄŸerlerini dışlayıcı, "ilâhi vahyin tek gerçek sahipleri" olma iddiasından doÄŸan bütün hizipçilikleri lânetlemektedir.

Bu âyet Kur'ân’dan önceki dönemlerin ehl-i kitâbına da uygulanabilir: Onların sorunları yalnızca çok az bilgiye sahip olmaları ya da bilgilerinin onları yanıltması deÄŸildi; bu bilgileri adaletsizlik yapmak ve karşılıklı husumet tohumları ekmek için kullanmalarıydı: "Kitap verilenler, kendilerine ilim geldikten sonra, aralarındaki ihtiras yüzünden ayrılığa düştüler. (Âl-i Ä°mran, 19) Bu âyetin ışığında Müslümanların, gerçekten son hakiki dinin ve bu dinin içerdiÄŸi hakiki ilim ve rehberliÄŸin doÄŸru emanetçileri mi oldukları, yoksa önceki dinlerin mensuplarının zayıflıklarının ve onların karşılıklı kıskançlık ve nefretlerinin ve diÄŸer yıkıcı davranışlarının mı mirasçıları oldukları sorulabilir.

Ä°htilâf, karşılıklı kıskançlık ve dini hizipçilik Ä°slâm öncesi dönemde Yahudi ve Hıristiyanların felaketine ve dinlerinin geçersiz kılınmasına doÄŸrudan etki eden faktörler oldu. Onların tarihi, sahih kitabın (Kur'ân) ve Hz. Muhammed’in peygamberliÄŸine tutunanlar için açık ve kalıcı bir derstir. Kur'ân’ın yerini alacak baÅŸka bir kitap olmayacağını ve Kur'ân’ın hükmünün ebediyen geçerli olacağı idrak edilirse, bu ders daha da etkileyici olacaktır. Bu hakikat, Ä°slâm ümmetinin başında ÅŸu an bulunan hastalıkların ölümcül olmadığı yönünde biraz iyimserlik veriyor. Bu hastalıklar, ümmetin bu acziyette ısrar etmesi halinde iltihap üretmeye devam edebileceÄŸi gibi, tedavi de edilebilir. Bu sonuç birçok kimsenin arzuladığı bir sonuçtur. EÄŸer bu hastalıklar atlatılabilirse, bölünmeler duracak ve ümmet yeniden doÄŸru yola, saÄŸlıklı ve hayat dolu yola girecektir. Son ilâhi mesajın sunduÄŸu bu imkânlar, Ä°slâm ümmetine önemli sorumluluklar yüklemiÅŸtir.

Peki, bu sonucu nasıl elde edeceÄŸiz? Ä°lk olarak insanlar arasında olaylara bakış açıları ve iÅŸlerini yürütme tarzlarında doÄŸal farklılıkların bulunduÄŸunu kabul etmeliyiz. Her bireyde toplumu inÅŸaa etmek için zorunlu olan çeÅŸitliliÄŸe büyük ölçüde katkıda bulunan doÄŸal bir benzersizlik vardır. Hepsi birbirinin aynısı olan ve aynı kapasitelere sahip insanlar arasında sosyal iliÅŸkiler kurmak imkânsız olurdu. Bu durumda karşılıklı etkileÅŸim, ne vericilik ne de geliÅŸim imkânı saÄŸlanırdı. Halbuki, yetenek ve beceri çeÅŸitliliÄŸi bireyin zihinsel ve iÅŸlevsel becerilerindeki çeÅŸitlilikten doÄŸar. Bu doÄŸuÅŸtan ve sonradan kazanılmış farklılıklar birleÅŸtiÄŸinde, insanın geliÅŸimine ortam oluÅŸtururlar. Bütün bunlarda Allah’ın kudret ve hikmetinin yansımalarını görüyoruz.

Eğer görüş farklılıkları sağlıklı bir çerçevede işletilirse, aklı zenginleştirir, entelektüel gelişimi hareketlendirir ve bakış açılarının genişletilmesine yardım edebilir. Böylece meselelere, konulara geniş ve derin etkileri çerçevesinde, daha doğru ve daha ayrıntılı olarak bakabiliriz. Maalesef gittikçe zayıflayan bir ümmet ile böyle bir şey mümkün değildir. Sağlıklı farklılıklardan kaynaklanan olumlu avantajların tümü, yerini kronik uzlaşmazlık hastalığı ve ölümcül zehrine bırakmıştır. Bunlar da ruhlarımızı zayıflatıp, eritmekte ve bizi intihar sürecine itmektedir. Durum, farklı görüşlere sahip olanlardan bazılarının fizikî varlıkları itibariyle yok oluşa sürüklenmesine, bir kısmının ise İslâm düşmanlarını kendilerine, aynı temel inançları paylaşan Müslüman kardeşlerinden daha yakın görmelerine yol açmaktadır. Eski ve yakın dönem İslâm tarihi, ümmetin düşmanlarının uzlaşmazlık, mücadele ve iç savaş ateşini beslemeye devam ettiği zaman ortaya çıkan birçok üzücü ve acılı sahneyle doludur. Bu durum her geçen gün yoğunluğunu arttırarak sürmektedir.

İnsanlar çoğu zaman meselelere dengeli ve bütüncül bir şekilde bakamıyor ve sorunun çeşitli boyutlarını göremiyor. Dar bakış açıları onların, yalnızca küçük bir yönü görmelerine neden oluyor. Bu yön her açıdan şişirilip büyütülüyor ve diğer tüm yönlerin veya sorunun tamamının dışlanmasına yol açıyor. Başkalarını yargılama, reddetme veya kabul etmenin temeli haline geliyor. Bu yönü güçlendirmek için, farklı görüşe sahip Müslümanlara karşı din düşmanlarından bile yardım alınabiliyor.

...

Åžiddetli uzlaÅŸmazlık (ihtilâf), bencilce arzu ve istekler (hevâ) sürekli geliÅŸme ve büyüme eÄŸilimine sahiptir. KiÅŸinin ruhunun derinliklerine nüfûz etmekte, aklını, tavırlarını ve duygularını kontrol altına almaktadır. Sonunda o ÅŸahıs, olayların genel ve bütüncül görüntüsünü kaybetmektedir. Süreç içinde Ä°slâm’ın ortak, yüce amaçlarını ve temel esaslarını görmezden gelmektedir. Böyle bir kiÅŸi hikmet ve uzak görüşlülükten mahrum kalmakta, Ä°slâmi ahlakın temel ilkelerini unutmaktadır. Tüm denge ve öncelik duygusunu kaybetmektedir. Bilgiye dayanmadan konuÅŸma, ilim sahibi olmadan hüküm verme ve destekleyici kanıt olmaksızın uygulama böyle bir kiÅŸiye kolay gelmektedir. Bu gibi kimselerin sayısı arttığında, suçlamalar yayılmakta, insanlar haksız yere sapkın, günahkâr ve hatta kâfir olarak yaftalanmaktadır.

Bu kusurlara sahip bir kiÅŸinin dünyasına karanlık, bakışına karamsarlık hâkim olur ve kolayca fanatizmin kucağına düşebilir. Aslında bu durum ilim, hikmet ve ihtiyat nuruyla aydınlanmayan sefil nefsin bir yansımasıdır: "Allah’ın nur vermediÄŸi kimsenin nuru olmaz." (Nur, 40)

Körü körüne takipçilerin ve tecrübesiz kimselerin eline düşen fıkıh ekolleri, hikmet ve yetenek sahiplerinin verdiği fıkhî hükümler ve görüşler, bir tür yarı entelektüel hizipçilik ve siyasal fanatizm halinde yozlaştırılmaktadır. Şu ya da bu görüşü desteklemek için Kur'ân âyetleri ve hadisler seçici bir şekilde kullanılmakta ve belli bir hizbin görüşüne uymayan her âyet ya da hadis geçersiz veya neshedilmiş olarak değerlendirilmektedir. Bu durumun net sonucu; fanatizmin artmasıdır ve böylelikle yaygın ifadenin; "Rabia Kabilesinin yalancısı, Mudar kabilesinin doğru söyleyeninden daha iyidir" -bir başka ifadeyle, ister yanlış isterse doğru olsunlar onlar benim insanlarım- olduğu İslâm öncesi cehalet dönemine dönülmektedir.

İlk Müslümanların arasında ihtilâf yoktu. Onların görüş farklılıkları vardı ve bunlar inkâr ile hizipçiliğe sebep oluşturmuyordu. Fikir ayrılığı yaşıyor ama birbirlerinden kopmuyorlardı. Çünkü gönül ve maksat birliği onlar için nefsî değerlendirmelerden çok daha önemliydi. Şahsî zaaflarından kurtulmaya, işledikleri hataları düzeltmeye istekliydiler. Resulullah, ashabın içinden en iyilerden olan birini haber verdi ve o sahabenin cennetlik olduğunu müjdeledi. Sahabe, bu övgünün nedenini anlamak için o kişinin davranışlarını ve yaptıklarını incelemeye koyuldu. Sonunda Resulullah bu kimsenin başarısının nedeninin, hiçbir zaman kalbinde herhangi bir Müslümana karşı kin izi bulunarak yatağına yatmaması olduğunu söyledi. Görünüş itibariyle birbirimizden çok farklı görünmeyebiliriz. Bununla birlikte başımızdaki felaketin kaynağı, içimizde, kalplerimizdedir. Birbirimizden kopuk yaşama eğilimimiz, yalnızca kendimize ihanetin ifadesidir. Allah şöyle buyuruyor: "Günahın açığını da, gizlisini de bırakın." (Enam, 120)

Geriye baktığımızda Ä°slâm dünyasının ümmet baÄŸlamında Kur'ân ve Sünnet’e olan baÄŸlılığına dayandırdığı meÅŸruiyetle bir zamanlar tek bir devlet olduÄŸunu görürüz. Günümüzde ise kendi aralarında sayısız ve ÅŸiddetli uzlaÅŸmazlıklar bulunan birçok küçük devlet haline gelmiÅŸtir. Bu devletlerin her biri beraberlik ve bütünlük içinde olduklarını seslendirseler de, her devlet birbiriyle çatışan farklı oluÅŸumlara sahne olmaktadır.

Aslında bizim krizimiz entelektüel bir krizdir ve çok ağır bir problemdir. Ä°slâm dünyasının entelektüel faaliyetleri ve üretimi güçlü olduÄŸunda, Ä°slâm ümmeti yeniden varoluÅŸunun temel ve en yüksek meÅŸruiyetini Kur'ân ve Sünnet’e baÄŸlılıktan aldığında; iÅŸte o zaman Ä°slâm’ın mesajını yüceltebilecek, maddi ÅŸartların ağırlığına ve önümüzdeki engellere raÄŸmen bir medeniyet inÅŸaa edilebilecektir. Elbette güçlükle beraber şüphesiz bir kolaylık vardır. (Ä°nÅŸirah, 5)

Kur'ân ve Sünnet’ten sapmamız, bizi ihtilâfa ve yıkıma götürdü: "Allah’a ve Peygamber’ine itaat edin; çekiÅŸmeyin, yoksa korkar baÅŸarısızlığa düşersiniz ve kuvvetiniz gider." (Enfal, 46) Ä°slâm, her kabile ya da grubun kendi ilâhının bulunduÄŸu Arabistan’daki bu bölünmüşlüğe son verdi. Bütün bu sahte ilâhları hükümsüz kıldı.

Ekonomik açıdan ve düşünce yönünden yalnızca tüketen toplumlar haline dönüşen günümüz Müslümanlarının maddî kaynakların yetersizliğinden veya şartların zorluğundan şikâyet etmeye hakları yoktur. Zira asıl hastalığımız, imanımızın kuşatıcılığını, bir ve ortak hedefler bilincini yitirmemizdir. Hayatımızdaki daha yüce maksat ve meşruiyet bilincinin de kaybolup gitmesiyle İslâm toplumlarının hem azmi hem de istikrarlı entelektüel çabaları felç olmuştur.

Aklımızı etkisi altına alan bu entelektüel felçle, davranışlarımızı etkileyen ahlâkî buhrandan kurtulmak için entelektüel formasyona ve önceliklerin yeniden belirlenmesine önem vermeliyiz. Bunlar, yeni kuşakların eğitimini şekillendiren özellikler olmalıdır.

Bu hedeflere ulaÅŸmamız için, Kur'ân ve Sünnet’e sarsılmaz baÄŸlılıklarıyla dikkat çeken örnek neslin (Asr-ı Saadet Müslümanlarının) mirasına dönmekten baÅŸka bir yol yoktur. Bu mirasın ilkelerinden olan, hakiki ilim arayışını ve bu ilmin uygulamaya konulmasını yorulmaksızın sürdürmektir. Bu araÅŸtırma ruhunu yeniden yakalamaya ve bu ruhun devamını saÄŸlayacak güvenceler oluÅŸturmaya ihtiyacımız var. Ä°lim ile ahlâk arasındaki münasebet yeniden kurulmalıdır. İçtihat yapma fonksiyonunu düzenlemek için hüküm çıkarma, sonuca varma ilke ve kurallarının uygulamaya konulması gerekir. Ãœmmetin birliÄŸini saÄŸlamak üzere araÅŸtırmalar yapılmalı ve Ä°slâmî dayanışmayı gerçekleÅŸtirme maksadıyla iÅŸbirliÄŸi alanları belirlenmelidir. Bütün bunların, Allah’ın inâyetiyle, açık ve sistematik bir yöntemle yapılması ve sürdürülmesi gerekir.

Bu kitap önümüzdeki yol haritasını çıkarmaya yönelik küçük bir adımdır. Bizi kuşatan derin trajedinin bilincinde olarak bazı kimseler, böyle bir kitabın İslâm dünyasının günümüzdeki objektif durumunu ele alması ve tek bir ülkede bulunan, birbirinden bağımsız doksanüç örgütten oluşan İslâmî hareketin çağdaş farklılıkları ve tartışmalarına çözümler getirmesini önerdiler. Elbette böyle bir durum, İslâmî ideallere karşı lakaytlığın zirvesinde olduğumuzu, çatışan çıkar ve eğilimler bataklığına saplandığımızı gösterir.

Ancak fanatiklerin saldırganca cesaretleri ve kibirli iddialarına, dikkafalı, entrikacı ve plancı iÅŸbirlikçilerin sorunlu ve kavgacı yapılarına dikkat etmek gerekir. Bütün bu eÄŸilimleri doÄŸrudan çürütmek ve çeÅŸitli Ä°slâmî grupların görüşleri ve menfaatlerini açıkça ve dürüstçe ifÅŸa etmek, bana göre Ä°slâm dünyasına barış, huzur ve iÅŸbirliÄŸi getirmeyecektir. Ancak Allah’ın izniyle, Müslümanları, özellikle de gençleri, Ä°slâm ahlâkı ve âdâbına yönelik açık bir ilim ve kavrayışla donatmak, böyle bir barış, uyum ve iÅŸbirliÄŸini baÅŸarmanın ön ÅŸartı ve güvencesidir.

Ümmet içinde çatışan çeşitli grupların, farklılıkları ele alırken İslâm ahlâkı ve ilkelerini bilmeleri, bu ilkeleri bütün işlerinde dikkate almaları, gençlerin bu ilkelere göre yaşamak üzere eğitilmeleri, kuşkusuz ümmetin enerjisinin büyük bir kısmını açığa çıkaracaktır. Bu enerji şimdi faydasız iç çatışma alanlarında boşa harcanmaktadır.

Müslüman akıl, kendi medenî rolünün bilincine vardığında, ümmete ait olmasına raÄŸmen inkâr edilenleri geri kazanmayı hedefleyecektir. Ä°slâmî mücadelenin bilinçli neferleri, ümmetin birlik ve saÄŸlığının yeniden onarımını, sonunda Ä°slâm medeniyetini yeniden inÅŸaa etmek için güçlü ve istikrarlı bir temel inÅŸaa etme acil görevini üstlenmelidir. Ölümle hayat arasında tek bir an vardır. EÄŸer kararlılığımızda samimi isek, Müslümanları Ä°slâm karşıtı etkilerden kurtarmamızı engelleyecek hiçbir ÅŸey yoktur. Allah’ın yardımıyla mü'minlerin birleÅŸecekleri gün gelecek ve o gün kaybedenler, anlayamadıkları hakikatleri yok sayanlar olacaktır.

İhtilaf - Farkın Farkındalığı, Taha Cabir Alvanî, Mahya Yayıncılık, İstanbul 2012

————

Prof. Dr. Taha Cabir Alvanî’nin ilk kez 1986 yılında Arapça olarak yayınlanan eseri, daha sonra 1993 yılında Uluslararası Ä°slâm Düşüncesi Enstitüsü’nün kültürün Ä°slâmîleÅŸtirilmesi serisi kapsamında The Ethics of Disagrement ismiyle Ä°ngilizce olarak yayınladığı baskı esas alınarak Türkçeye çevrilmiÅŸtir.