Bıçak parasına devam

Tacettin Åžen, saÄŸlığına kavuÅŸabilmek için bıçak parasına razı olanlardan. Yaklaşık bir yıl önce bel fıtığı ameliyatı için devlet hastanesinde çalışan beyin cerrahına açıktan 4 bin lira ödedi. Karşılığında herhangi fatura almadı. Ameliyat, özel hastanede gerçekleÅŸti:

"Önce devlet hastanesine gittim. Orada MR çekildi. Bel fıtığı teÅŸhisi konuldu. Devlet hastanesindeki beyin cerrahı ‘Seni ameliyat ederim ama sıra var. Üç ay beklemen gerek. Beklemek istemiyorsan seni özel hastanede ameliyat edebilirim.’ dedi. AÄŸrım çok fazlaydı, ayakta duracak gibi deÄŸildim. Kabul ettim; bunun karşılığında benden 4 bin TL istedi. Bu para faturalı bir para deÄŸildi. Ameliyat ettiÄŸine dair ödediÄŸim bir paraydı. Bana ‘Her ÅŸey içinde dâhil; ameliyata giren baÅŸka doktorlar da var onlara da vereceÄŸim.’ dedi."

45 yaşındaki Åžen’in aylık geliri 1300 TL. Tek başına beÅŸ nüfusa bakıyor. SGK’lı. Bu para, rahatlıkla ödeyebileceÄŸi bir para deÄŸildi. Ameliyat için kredi çekmek durumunda kaldı.

AraÅŸtırma 1033 kiÅŸi ile ankete dayalı olarak Ankara'da gerçekleÅŸtirildi.

[FotoÄŸraf: Al Jazeera Türk]

“Bu parayı ödemek için kredi çektim. Çekmeseydim, benim için sıkıntı olurdu. Aylık, 400-500 gibi taksit ödedim. Ödemeseydim, ameliyat üç ay sonraya kalacaktı. Beni ameliyat eden doktor devlette çalışıyor ama ameliyatları özelde yapıyor. Benim gibi bir sürü hastası var.”

Tacettin Åžen, tek deÄŸil. Atılım Üniversitesi tarafından yapılan  “SaÄŸlık Sistemlerinde Ä°nformal Ödemeler: Türkiye’de Amaçları ve OluÅŸumu” araÅŸtırması bunu gözler önüne seriyor. AraÅŸtırmaya göre Türkiye’de aldığı saÄŸlık hizmeti için doktoruna para ya da hediye verenlerin oranı yaklaşık yüzde 30. Resmi olmayan ödemelerin yarıdan fazlası nakit yapılıyor. Geri kalanıysa hediye.

AraÅŸtırmayı yapan isim, Atılım Üniversitesi Ä°ÅŸletme Fakültesi öÄŸretim üyesi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Profesör Dilaver TengilimoÄŸlu. 1033 kiÅŸi ile Ankete dayalı olarak Ankara'da gerçekleÅŸtirilen araÅŸtırmada son on iki ay içinde saÄŸlık hizmeti alanlarla gerçekleÅŸtirildi.

En fazla ödeme ameliyatlarda

Adı, veriliÅŸ ÅŸekli ve yerine göre deÄŸiÅŸiyor. RüÅŸvet diyen de var; informal ödeme ya da hediye diyen de. DeÄŸiÅŸmeyen tek ÅŸey amacı. Hasta, daha iyi hizmet almak ya da duyduÄŸu minneti göstermek için parayı gözden çıkarıyor.

Hasta ile hekim arasındaki parasal iliÅŸki, daha çok devlet hastanelerinde. SaÄŸlık Bakanlığı’na baÄŸlı hastaneleri, üniversite hastaneleri takip ediyor. ÇoÄŸunlukla 1000 TL altı ödeniyor; bin 500 TL üzeri ödeyenlerin oranı da yüzde 12.

En çok da ameliyat hizmetinde doktora açıktan para ödeniyor. Oran yüzde 70,4. Ödemelerin en yüksek olduÄŸu branÅŸlar da genel cerrahi, kadın doÄŸum ve ortopedi.

AraÅŸtırmaya göre saÄŸlık personeline yapılan 2.000 TL ve üzeri ödemelerin 68,8%i doktorlara yapılmıştır.

[FotoÄŸraf: Shutterstock]

Amaç: Ä°yi hizmet almak

Doktora para ödeyenler daha çok düÅŸük gelir grubundan. Daha çok da SGK’lı hastalar. Zenginler, doktora açıktan para ödemeye yanaÅŸmıyor. AraÅŸtırmada dikkat çeken bir baÅŸlık da hastaların ya da hasta yakınlarının bunu bir zorunluluk olarak görmesi. Yani, para ödenmez ya da hediye alınmazsa doktor da gereken ilgiyi göstermez endiÅŸesi hâkim. Ödemeyle, tedavi arasında baÄŸlantı kuranların oranı çok yüksek. Yüzde 75,3. Toplumun büyük kesimi, tedavisinin olumlu ya da olumsuz etkilenebileceÄŸini düÅŸünüyor.

Doktoruyla para ya da hediye trafiÄŸine girenler, bu davranışı onaylamıyor. Aksine, gayri ahlâki buluyor ve sistemin yozlaÅŸmasına baÄŸlıyor. Ancak iÅŸin ucunda daha iyi hizmet ve saÄŸlığına kavuÅŸma olunca ‘mecburiyet’ ortaya çıkıyor.

 

 

SaÄŸlıkta dönüÅŸüm bıçak parasını azalttı ama önlemedi

Bu çalışma ilk deÄŸil. 2007 yılında gayri resmi ödeme oranı, yüzde 25; 2010 yılında da yüzde 31 idi. Türkiye’de daha önce yapılan araÅŸtırmalara bakıldığında düÅŸüÅŸ var ama bitmiÅŸ deÄŸil. Bu oranlar, kapalı kapılar ardında hekimin özellikle ameliyatlarda hâlâ pazarlık yapabildiÄŸinin göstergesi. Bir baÅŸka deyiÅŸle ‘Ameliyatını yaparım ama bu parayı ödersen’ cümleleri tarih olmadı.

AraÅŸtırmayı yapan Profesör Dilaver TengilimoÄŸlu, resmi olmayan ödemeler, saÄŸlık sistemlerinin iyi iÅŸlemediÄŸi, hizmete eriÅŸimde güçlüklerin ve adaletsizliklerin yaÅŸandığı ve uygulamalarda etik ihlallerin olduÄŸu ülkelerde artış gösteriyor.

 

Profesör TengilimoÄŸlu: Özellikle dar gelirli vatandaÅŸlar saÄŸlık kuruluÅŸunda informal ödeme yapmak zorunda kalıyor. [FotoÄŸraf: AA]

“Ä°nformal ödeme hasta ve yakınlarının saÄŸlık kuruluÅŸlarında daha hızlı (sıra beklemeden) ve daha fazla ilgi gösterileceÄŸi ve daha kaliteli hizmet alabileceÄŸi düÅŸüncesi ile hizmet sunucularına (doktor, hemÅŸire, teknisyen vb.) gönüllü (hediye vb.) ve isteÄŸe baÄŸlı olmadan (kerhen) yapılan her türlü aynî ve nakdi ödemeleri kapsıyor. GeliÅŸmiÅŸ ülkelerde iyi bir saÄŸlık sisteminde hasta ve yakınları resmi kayıtlar dışında hiç bir ek ödeme yapmaya ihtiyaç duymaz. Daha çok geri kalmış ülkelerde ve eski Sovyetler BirliÄŸi'ne baÄŸlı olup bağımsızlığını elde eden ülkelerde (örneÄŸin Azerbeycan vb. ülkelerde) Hürmet adı altında saÄŸlık çalışanlarına ödemeler yapıldığını duymaktayız.) Bizde de geçmiÅŸ yıllara ait basın tarandığında bıçak parası adı altında çeÅŸitli ödemelerin yapıldığına dair haberlere rastlamak mümkündür. Benim kanaatim son yıllarda bu ödemelerde bir azalma oldu ancak. Özellikle dar gelirli vatandaÅŸlar saÄŸlık kuruluÅŸunda yukarıda belirttiÄŸim nedenlerden dolayı saÄŸlık çalışanlarında referans olarak kendilerine yardımcı olacak kimseleri bulamadıkları için bu tür ödemelere yöneldikleri söylenebilir.”

Profesör TengilimoÄŸlu’na göre bu oranlar Türkiye için kabul edilebilir deÄŸil:

“Åžu an muayenehanesi olan hekim sayısının 500-600 civarında olduÄŸu tahmin edilmektedir. Çok az da olsa bu hekimlerimizden bazılarının hastaneye hasta kabul öncesi muayenehaneye yönlendirildiÄŸi duyumları alınmaktadır. Ä°nformal ödemeler yalnızca muayenehanesi olan saÄŸlık çalışanlarına deÄŸil bazı durumlarda tam gün çalışan hekimlere ve saÄŸlık çalışanlarına da yapılmaktadır. Ücretlerin tatminkar olması halinde saÄŸlık çalışanlarının bu tür eÄŸilimlerinin azalacağı tahmin edilmektedir.”

Atılım Üniversitesi Ä°ÅŸletme Fakültesi öÄŸretim üyesi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Profesör Dilaver TengilimoÄŸlu, Türkiye’de informal ödeme eÄŸilimi azaldığını söylüyor. Çözüm de, saÄŸlık çalışanlarının tatminkâr ücret ödenmesi, tıp eÄŸitiminde etik konulara yeterince vurgu yapılmasının yanı sıra toplumun da saÄŸlık hizmetleri hakkında  bilgilendirilmesinde.