Suriye'deki iç savaşın dönüm noktaları

Suriye'de Arap Baharı sonrası baÅŸlayan ve beÅŸinci yılına giren iç savaşın dönüm noktalarını, Esed'in DoÄŸu Guta'da kimyasal silah kullanılması, IŞİD ve Åžii militanların savaÅŸa müdahil olması, IŞİD karşıtı uluslararası koalisyonunun hava saldırıları ve son olarak Rusya'nın Suriye'ye müdahalesi oldu.

AA'nın haberine göre; Rejim karşıtı protestoların giderek daha da yaygınlaÅŸması üzerine Suriye ordusu göstericilere gözdağı vermek için Dera, Banyas, Humus, ve Åžam'da göstericilerin yoÄŸun olarak yaÅŸandığı yerleri bombalamaya baÅŸlaması olayların iç savaÅŸa doÄŸru gittiÄŸinin önemli bir göstergesiydi. Harizan ayına gelindiÄŸinde ise çatışmalar iyice ÅŸiddetlenmiÅŸ, güvenlik güçlerinin müdahalesinde hayatını kaybeden göstericilerin sayısı bini aÅŸarken, gözaltına alınanların sayısı ise 10 bine yaklaÅŸmıştı. Ölen Hafız Esed döneminde de benzer olaylar yaÅŸayan halk iç savaÅŸ endiÅŸesi ile yavaÅŸ yavaÅŸ ülkeyi terk etmeye baÅŸladı. Öyleki haziran ayı sonuna gelindiÄŸinde Türkiye'ye sığınan Suriyeli sayısı çoktan 15 bine ulaÅŸmıştı.

Güvenlik güçlerinin göstericilere karşı tutumunu sertleÅŸtirmesi üzerine ABD yönetimi, Devlet BaÅŸkanı BeÅŸÅŸar Esed dahil pek çok üst düzey Suriyeli yetkiliye ABD'ye giriÅŸ yasağı getirdi ve Suriye'ye ekonomik ambargo kararı aldı. ABD BaÅŸkanı Barack Obama, 18 Temmuz'da Esed'i ilk kez resmen istifaya çağırdı. Ertesi ay Avrupa BirliÄŸi de bazı Suriyeli yöneticilere AB'ye giriÅŸ sınırlaması getirdiÄŸini ve Suriye petrolüne ambargo koyduÄŸunu açıkladı. Ancak bu geliÅŸmeler Suriye yönetimine geri adım attırmakta etkisiz kaldı.

Uluslararası tepkiler giderek arttı

YaÅŸananlar karşısında rejimin, muhalefet üzerindeki baskısının azalması ÅŸöyle dursun ÅŸiddetini giderek artırdı. Ülkede tutuklananların sayısı on binlerle ifade edilmeye baÅŸlanırken, Uluslararası Af Örgütü, aÄŸustos sonunda yaptığı açıklamada son beÅŸ ayda göz altında bulunduÄŸu sırada hayatını kaybedenlerin sayısının 88'i bulduÄŸunu açıkladı. Hama BaÅŸsavcısı Adnan Bakkur, "devletin muhaliflere karşı insanlık suçu iÅŸlediÄŸini" söyleyerek görevinden istifa etti.

Mart 2011'e gelindiÄŸinde çatışmaların ilk yılı geride kalırken, BM verilerine göre hayatını kaybedenlerin sayısı 8 bine ulaÅŸmış, durum artık çoktan bir iç savaÅŸ halini almıştı.

Öte yandan yine mart ayı içinde Körfez ülkeleri Åžam'daki büyükelçilerini birer birer geri çekerken ülkelerindeki Suriyeli diplomatları da "Persona non grata" yani istenmeyen adam ilan ederek sınır dışı etmeye baÅŸladı.

AteÅŸkes çabaları sonuç vermedi

Temmuz 2012'de muhaliflerin oluÅŸturduÄŸu Özgür Suriye Ordusu, Halep'in kuzeyini ele geçirdi. Aynı ay baÅŸkent Åžam'da Ulusal Güvenlik Kurulu'na yönelik intihar saldırısında Devlet BaÅŸkanı BeÅŸÅŸar Esed'in özel temsilcisi Hasan Türkmani, Savunma Bakanı Davud Racha ve Genelkurmay BaÅŸkan Yardımcısı Asıf Åževket öldü. Saldırıyı, Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) üstlendi. ÖSO, aynı dönemde Halep'in kuzeyinde kontrolü ele aldı.

Suriye hükümetinin sertleÅŸen tavrı sebebiyle ordu ve bürokrasiden çok sayıda isim muhaliflerin safına geçti ya da Suriye'yi terk etti. AÄŸustos 2012'de Suriye BaÅŸbakanı Riyad Hicab, istifa ederek Suriye'den ayrıldı. Maliye Bakanı Muhammed el-Cleylati ise ülkeyi terk ederken tutuklandı.

Kimyasal silahların kullanılması

Rejimin muhaliflere karşı kimyasal silah kullandığına dair bölgeden haberler gelmeye baÅŸladı. ABD BaÅŸkanı Barack Obama, medyaya verdiÄŸi demeçte kimyasal silah kullanılmasının kendileri için bir "kırmızı çizgi" (game changer) ifadesini kullandı. Muhaliflerin kimyasal silah kullanıldığı iddialarının araÅŸtırılması yönündeki BM'ye yaptığı çaÄŸrılar ise yanıtsız kaldı.

Rejimin muhaliflere karşı kimyasal silah kullandığı iddiası bu dönemde en çok tartışılan konuların başında geldi. ABD Savunma Bakanı Chuck Hagel, Nisan 2013'te Suriye rejiminin elinde kimyasal silah bulunduÄŸuna dair güçlü delillere ulaÅŸtıklarını dile getirdi.

ABD müdahalesinin gündeme gelmesi

ABD'nin Suriye'ye müdahalesi için gün sayılırken, Suriye hükümeti, 9 Eylül'de kimyasal silahlarını teslim etmesi yönünde Rusya'nın masaya getirdiÄŸi anlaÅŸmayı kabul ettiÄŸini bildirdi. Bundan 5 gün sonra, rejimin elindeki kimyasal silahların imhası konusunda ABD ile Rusya'nın anlaÅŸtığı açıklandı. 27 Eylül'de BMGK'de Suriye'nin kimyasal silahlarının imha edilmesi kararı alındı. 6 Kasım'da kimyasal silahların imhasına baÅŸlandı. Ay sonunda ise ülkedeki tüm kimyasal silah üretim tesislerinin imha edildiÄŸi açıklandı.

Cenevre'den ses çıkmadı

Cenevre 2 Konferansı'nın açılışında konuÅŸan ABD DışiÅŸleri Bakanı Kerry, Suriye'de kurulacak geçiÅŸ hükümetinde Esed'e yer olmadığını söyledi. Ä°kinci oturumu Åžubat'ta yapılan görüÅŸmelerde sonuç çıkmadı.

Mart 2014'te Rejim ve Hizbullah güçleri Lübnan sınırındaki muhaliflerin elinde bulunan son toprağı da aldı. Savaşın ilerleyen dönemlerinde Ä°ran ve Hizbullah destekli unsurların etkisi giderek daha da arttı.

Rusya'nın hava saldırıları

2015 yılının en önemli geliÅŸmesi ise Rusya'nın Suriye'ye müdahalesi oldu. Rusya Devlet BaÅŸkanı Putin, Eylül'de BM Genel Kurulu'nda yaptığı konuÅŸmada Suriye'ye müdahale edeceklerinin sinyallerini verdi. IŞİD'i vurma bahanesiyle 30 Eylül'de hava saldırılarına baÅŸlayan Rusya, muhaliflerin elindeki bölgeleri hedef alarak uzun süredir Ä°ran'ın desteÄŸi ile ayakta kalmaya çalışan Suriye rejimine toparlanma fırsatı sundu. Rejim güçleri ile Ä°ran askerleri, hava saldırılarıyla eÅŸ zamanlı olarak muhaliflere karşı kara harekâtına giriÅŸti.

Suriye'de tansiyonun yükselmesi üzerine konuyla ilgili 17 ülke Viyana'da bir araya geldi. 30 Ekim'de yapılan ikinci tur görüÅŸmelerinde de anlaÅŸma saÄŸlanmaması üzerine görüÅŸmeler ileri bir tarihe ertelendi.

Rusya, Suriye'de kurduÄŸu hava üssünde görev yapan personel sayısını yakın bir zamanda 4 bine çıkardı. Bu durum Rusya DışiÅŸleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakarova'nın "Suriye'de Esed'in iktidarda kalması Rusya için çok elzem deÄŸil" açıklamasının sahada net bir karşılığı olmadığına, dolayısıyla da Suriye'deki iç savaşın süreceÄŸine iÅŸaret ediyor.