Geçiş dönemi planı netleşiyor

Cumhuriyet, Hürriyet, Hürriyet Daily News ve Yeni Åžafak köÅŸe yazarlarına konuÅŸan Türk DışiÅŸleri'nden bir yetkili, Türkiye’nin de içinde bulunduÄŸu IŞİD karşıtı koalisyon ülkelerinin Suriye’de yeni bir geçiÅŸ dönemi için yaptığı planın ayrıntılarının netleÅŸtiÄŸini söyledi. Al Jazeera bilgilendirme toplantısında olmadığı için sözleri teyit edemiyor ancak söz konusu gazetelerde yazan plana göre, altı aylık bir geçiÅŸ süreci öngörülüyor. Bu süreçte Esed ‘sembolik’ cumhurbaÅŸkanı olarak görevde kalacak. Yetkileri geçici yönetim organına devredilecek. Ä°stihbarat, savunma, hava kuvvetleri gibi kritik alanlardan Esed sorumlu olmayacak.

Cumhuriyet’ten ÇiÄŸdem Toker, ‘5-6 maddelik’ planın koalisyon ülkelerince oluÅŸturulduÄŸunu, Türkiye’nin de planı kabul ettiÄŸini ve Rusya’yı ikna etmek için harekete geçtiÄŸini yazdı. Toker’e göre önce DışiÅŸleri Bakanı SinirlioÄŸlu Soçi’de Lavrov’la yaptığı görüÅŸmede, ardından ErdoÄŸan Moskova’da cami açılışında Putin’le yaptığı görüÅŸmede Rusya’yı planla ilgili bilgilendirdi.

Yetkili, Rusya ile yapılan görüÅŸmelerde Türkiye’nin tutumunu ÅŸu ÅŸekilde özetledi:

“Suriye’nin istikrarlı, güvenliÄŸi ve kamu düzen olan bir ülke olması dışında bir beklentimiz yok. Böyle bir Suriye’nin de ancak mezhepçi olmayan çok kültürlü milli birlik bütünlüÄŸünü korumuÅŸ seküler demokratik bir Suriye ile mümkün olacağını düÅŸünüyoruz.”

Yetkili, Rusya’nın bu yaklaşımda mutabık olduÄŸu ve Suriye’nin toprak bütünlüÄŸünden yana olduÄŸunu ancak ‘Ä°ran’ın mezhepçilik yapmadığı’ görüÅŸünü aktardı.

Hürriyet’ten Verda Özer ise Obama’nın Esed’li altı aylık geçiÅŸ planını 28 Eylül’de BirleÅŸmiÅŸ Milletler genel kurulu sırasında Putin’e ilettiÄŸini yazdı. Özer, yazısında Türkiye’nin ayrı bir ‘5-6 maddelik’ planı daha öncesinde, SinirlioÄŸlu ve ErdoÄŸan’ın ziyaretleri sırasında Rusya’ya ilettiÄŸini belirtiyor. Rusya’nın ‘sizinle mutabıkız ve çalışmaya hazırız’ dediÄŸini söylüyor.

Hürriyet Daily News’ten Murat Yetkin de, planın BirleÅŸmiÅŸ Milletler toplantıları sırasında, ABD’nin de içinde olduÄŸu dokuz ülke tarafından planın kararlaÅŸtırıldığını yazdı. Plan Rusya’ya ABD tarafından aktarıldı ancak Rusya’dan net bir cevap gelmedi.

28 Eylül’de Obama ve Putin’in görüÅŸmesinin ardından ABD DışiÅŸleri Bakanlığı sözcüsü Mark Toner Al Jazeera’ye görüÅŸmenin ‘yapıcı ve çok iyi’ geçtiÄŸini söylemiÅŸ, Suriye’nin birleÅŸik bir ülke olarak kalması gerektiÄŸi konusunda iki ülkenin hemfikir olduÄŸunu ancak ‘siyasi dönüÅŸüm konusu zorluÄŸun ortaya çıktığı yer’ olduÄŸunu belirtmiÅŸti. “Biz Esed’in yarın gitmesi gerekir demiyoruz. Ama siyasi sürecin sonucu Esed’i içeremez” demiÅŸti.

‘Maksat, siyasi geçiÅŸi hızlandırmak’

Türk dışiÅŸleri yetkilisi, köÅŸe yazarlarına Türkiye’nin Esed’siz Suriye görüÅŸünden vazgeçmediÄŸini, bu planın siyasi geçiÅŸi hızlandırmak için desteklendiÄŸini belirtti.

Hem ErdoÄŸan ve SinirlioÄŸlu’nun Rusya ziyaretleri, hem BM sırasında yapılan görüÅŸmelerin ardından Rusya’dan henüz cevap gelmeden, Rusya Suriye’de hava saldırılarına baÅŸladı. Türkiye ve ABD, Rusya’yı sadece IŞİD’i deÄŸil Esed’le savaÅŸan Suriye muhalefetini de vurmakla suçluyor.

Yeni Åžafak’tan Abdülkadir Selvi’ye göre Esed’li geçiÅŸ süreci Rusya’nın, Esed giderse Suriye hızla çöker itirazları üzerine geliÅŸtirildi. Selvi, Türkiye’nin geçiÅŸ süreci konusundaki ısrarını sürdüreceÄŸini söylüyor.

IŞİD operasyonlarına ABD istediÄŸi için ara verildi

Hürriyet’ten Verda Özer’in yazısına göre, yetkili, Türkiye’nin Temmuz ayında IŞİD’e yönelik baÅŸlattığı operasyonlara da ABD’nin isteÄŸiyle ara verildiÄŸini söyledi. Türkiye’nin, uçaklar arası koordinasyonu saÄŸlayacak sisteme dahil edilmesi için zaman gerekiyor. Bu saÄŸlandıktan sonra ABD ile daha fazla iÅŸbirliÄŸi yapılacak.

Türkiye ile ABD arasında Temmuz ayında bir mutabakata varılmış, buna göre ABD Ä°ncirlik Üssü’nü kullanmaya baÅŸlamıştı. Türk yetkililer bu mutabakat sonucunda Suriye’nin kuzeyinde, Azez-Mare-Halep hattında ‘kendiliÄŸinden IŞİD’den arındırılmış güvenlikli bölge’ oluÅŸacağını söylemiÅŸti.

Ancak bugüne kadar belirtilen alanda böyle bir bölge oluÅŸturulmadı. ABD, PYD’ye verdiÄŸi desteÄŸe devam etti. BM görüÅŸmeleri sırasında Al Jazeera’ye konuÅŸan ABD DışiÅŸleri Bakanlık Sözcüsü Mark Toner, “Yabancı savaÅŸçı geçiÅŸinin hâlâ devam ettiÄŸi bu sınırdan IŞİD’in uzaklaÅŸtırıldığını görmeyi biz de istiyoruz. Biz burada bir ‘bölge’ oluÅŸturmaya çalışıyoruz söyleminden kaçınıyorum. Biz sadece IŞİD’le savaÅŸa devam etmek ve yok etmek istiyoruz." dedi.

‘PYD mi biz mi?’

Yetkili, ABD’nin PYD’ye yaptığı yardımlarla ilgili de Ankara’nın Washington’a ‘O silahlar bizim topraklarımızdan çıkarsa ve bize karşı kullanılırsa, hem o silahları hem atıldıkları yeri anında yok ederiz’ dediÄŸini söylüyor. ‘Kritik bir uyarı’ eÅŸliÄŸinde Ankara ‘Birkaç bin kiÅŸilik bir gücü müttefikinize tercih mi ediyorsunuz?’ sorusu da sorulmuÅŸ, yetkiliye göre ‘ABD mesajı aldı’.

Ancak Ankara’nın PYD’ye yapılan silah yardımını eleÅŸtirmesinin ardından ABD DışiÅŸleri Bakanlığı Sözcüsü John Kirby, ülkesinin PYD'ye verdiÄŸi silahlarla ilgili Türkiye'nin kaygılarını anladıklarını belirterek, "IŞİD'e karşı etkin bir biçimde mücadele eden bu grupları uygun bir biçimde desteklemeye devam edeceÄŸiz" demiÅŸti.

Yetkiliye göre, PYD-IŞİD-Ä°ran ve Esed rejiminin anlaÅŸma yaptığı Ruslara anlatıldı. Rusların cevabı ‘Bu tür savaÅŸlarda böyle taktiksel iÅŸbirlikleri olur’ oldu.

Rusya Esed’i almak istemedi

KöÅŸe yazarlarına göre, altı aylık geçiÅŸ döneminin sonunda Esed’e ne olacağıyla ilgili de soru iÅŸaretleri var. Rusya henüz bir yanıt vermediÄŸi için, altı ayın sonunda Esed’in görevi bırakacağı nasıl garanti edilecek henüz netlik kazanmadı. Ancak Rusya Esed’e savaÅŸ suçlarından yargılanmama ve ailesinin güvenliÄŸi ile ilgili kimin, nasıl güvence vereceÄŸi sorusu üzerinde duruyor.

Esed ve ailesini geçiÅŸ dönemi sonunda Rusya’nın alması önerisine ise Rusya “Kesinlikle olmaz. Esed’i biz alırsak, Batı’yla iliÅŸkilerimize yeni bir gündem maddesi eklenmiÅŸ olur” diyerek karşı çıkıyor.

'Kontrollü ve yönetilebilir olmalı'

BaÅŸbakan Ahmet DavutoÄŸlu 28 Eylül'de, 70. BirleÅŸmiÅŸ Milletler zirvesi için bulunduÄŸu New York'ta düzenlediÄŸi basın toplantısında, Suriye’deki savaşın sonlandırılabilmesi için BeÅŸÅŸar Esed’li geçiÅŸ sürecine yönelik plana Türkiye’nin “kontrollü ve yönetilebilir” olması halinde onay verebileceÄŸini dile getirmiÅŸti.

"Ülkenin yalnızca yüzde 14’ünü kontrol edebilen bir Tiran’dan bir diktatörden geçiÅŸ sürecini baÅŸarı ile yönetmesini beklemek mümkün deÄŸil. Bizim için geçiÅŸ süreci ne demek biliyor musunuz? EÄŸer birgün Türkiye’deki 2 milyon mültecinin Suriye’de barışa doÄŸru bir süreç baÅŸladı, ‘Ben ülkeme dönebilirim’ dediÄŸi ÅŸey, ÅŸartlar geçiÅŸ sürecidir. Yoksa aldatma ÅŸeklinde Esed’in gücünü korunduÄŸu ve bazı muhalif ınsurlarının da Suriye’de neredeyse ev hapsi gibi hükümet yönetimine katıldığı bir formül gerçek anlamda bir geçiÅŸ süreci olmaz. GeçiÅŸ süreci Suriye halkının bu üsrece ikna edilmesi ile olur."

"Bizim ve Sayın Obama’nın orada (BM Genel Kurulu’nda) vurguladığı yani aynı noktada olduÄŸu husus Esed’in gidiÅŸini saÄŸlayacak kontrollü ve yönetilebilir bir geçiÅŸ süreci. Yani yönetilebilir bir geçiÅŸ süreci bir kere güvenlik düzenlemelerinin de içinde olduÄŸu ve kesinlikle geçiÅŸ sürecinin sonuçlarının göründüÄŸü ne zaman, hangi ÅŸartlarda bu geçiÅŸ sürecinin tamama ereceÄŸinin taraflarca kabul edileceÄŸi bir yöntemle olur. Esas itibariyle geçiÅŸ sürecinin adı konduÄŸunda da ‘Esed’siz bir Suriye’ geçiÅŸ sürecidir. Bunu böyle tanımladığımızda zaten Esed’in bu konuda rolünün olamayacağı açık ÅŸekilde ortaya çıkar."

'Pozisyonumuz üç aÅŸamadan geçti'

BaÅŸbakan aynı gün Türk gazetecilerle bir araya geldiÄŸinde de Türkiye’nin, Suriye’de ayaklanmanın baÅŸladığı 2011’den bu yana 3 farklı pozisyon aldığını anlatmıştı. BaÅŸbakan, "Önce Esad gitsin demedik. Sonra Esad’ın da içinde olduÄŸu bir geçiÅŸ süreci olsun dedik. Ancak 2012 sonrasında Esad’lı bir çözümün yürümeyeceÄŸini söyledik" dedi. DavutoÄŸlu'nun, "Rusya’nın Suriye’deki tutumu malum. Türkiye'nin tutumunda bir deÄŸiÅŸiklik var mı?" sorusu üzerine sözleri ÅŸöyleydi:

"Bizim Esad ile ilgili pozisyonumuz üç aÅŸamadan geçti. Aceleci ÅŸekilde ‘Esad gitsin’ demedik. 2011 yılında Esad’lı kalıcı formül için çok çalıştık. O zaman Batılılar Esad'ı dışlarken ben gidip yedi saat 'bir reformlar silsilesi yapın, biz de sizi destekleriz' dedik. 2011 Åžubat’tan 2011 Eylül’üne kadar, Esad’ı reforma teÅŸvik ederek, Suriye krizini çözmeye çalıştık. 2011 Eylülü’nden 2012 Temmuzu’na kadar, Esad geçiÅŸ sürecinde bulunsun, Esad’ın ve muhalefetin onayladıkları kiÅŸiler geçiÅŸ sürecini yönetsin formülü üzerinde durduk. Bir geçiÅŸ süreci tanımlayalım, o dönemde Esad geçiÅŸ sürecinde kalsın, geçiÅŸ süreci tamamlanınca Esad bıraksın. Bunu ilgili ülkelerle konuÅŸtuk. Böyle dedik. Ama 2012’den sonra hava saldırıları ve kimyasal silah kullanımı baÅŸlayınca, çok büyük bir göç dalgası oluÅŸunca, Suriyelilerin Esad’ı kabullenmeyecekleri anlaşıldı. Biz Esad’lı bir çözümün yürümeyeceÄŸini söyledik."

'Esad Suriye’nin sadece yüzde 14’ünü kontrol ediyor'

"Bugün Esad Suriye’nin sadece yüzde 14’ünü kontrol ediyor. Ä°çerideki 7-8 milyon yerinden edilmiÅŸ ve dışardaki 5 milyon mülteci ve Suriyelilerin büyük bölümü Esad’dan nefret ediyor. Onun içerisinde olduÄŸu bir süreci kabul etmiyor. Suriyelilerin kabul ettiÄŸi her ÅŸeyi biz kabul ederiz ama Suriyelilerin Esad’lı bir formülü kabul etmeleri mümkün deÄŸil. Biz bu aÅŸamalardan geçerek Esad’lı bir çözümün yürümeyeceÄŸine karar verdik ve ÅŸu anda da kanaatimizi koruyoruz. Esad'ın kalması Suriye'de krizi derinleÅŸtiriyor ve DEAÅž’a alan açıyor. DEAÅž gibi örgütler, muhalefetin girmesi gereken alanı dolduruyor. DEAÅž mevcudiyeti Esad’a, Esad'ın varlığı DEAÅž'a yarıyor, birbirini takviye ediyor ve meÅŸruiyet kazandırıyor."