Hattat-Ressam Arif Çelik'le 'kalem' üzerine

Kütahya’da öz sanatlarımıza yeni isimler ve eserler kazandıran VAV Gelenekli Sanatlar DerneÄŸi baÅŸkanı Hattat-Ressam Arif Çelik ile sanat serencamı, Kütahya’daki geleneksel sanatlara yönelik faaliyetler ve hat kalemleri üzerine hasbıhal ettik.

Ä°brahim Ethem Gören: Arif Bey sizi tanıyabilir miyiz?

Arif Çelik: 1974 Kocaeli doÄŸumluyum. 1993’te Gebze Ä°mam-Hatip Lisesi’nden, 1999’da KTÜ Sınıf ÖÄŸretmenliÄŸi bölümünden mezun oldum. Kütahya’da sınıf öÄŸretmenliÄŸi yaparken DPÜ GSF Resim bölümünü bitirerek resim öÄŸretmenliÄŸine geçiÅŸ yaptım. 2009 yılından bu yana Hattat Mahmut Åžahin’den hüsn-i hat meÅŸk etmekteyim. 2014 Aralık ayı itibariyle de icazetimi almış bulunmaktayım. Kütahya’da yaşıyorum. Evli ve ikiz oÄŸul babasıyım.

Geleneksel sanatlarla irtibatınız nasıl başladı?

Sanata karşı ilgim hep vardı. Ä°lkokul yıllarına dayanan resim ilgisi ve lise yıllarına uzanan hüsn-i hat aÅŸkı hep içimde uhde idi. Kültür Bakanlığı’nın Kütahya’da husn-i hat kursu açacağını duyduÄŸumda çok mutlu oldum. Fakat bir türlü bir hattat Kütahya’ya gelmedi. Beklentilerimiz de böylelikle boÅŸa çıkmış oldu. Nihayet 2009 yılında Hattat Mahmut Åžahin’le tanıştık. O yıllarda kendisine: “Hocam Hat öÄŸrenmek yıllar alıyormuÅŸ, bizi bırakmazsınız deÄŸil mi?” dediÄŸimizde bize: “Yeter ki siz bırakmayın, ben gerekirse otogara gelir, dersimi verir, giderim” demiÅŸti. Hocamıza, “Hattın Evliya Çelebisi” denilse sezadır. Allah kendisinden razı olsun. O günlerde baÅŸlayan sevdamız hâlâ devam ediyor.

Resimle hattın, hatla resmin nasıl bir etkileşimi var?

Hat sanatı tümüyle bizim baÄŸrımızdan çıkmış bir sanattır. Kendi öz sanatımızdır. Resim daha ziyade batı kültürünün bir ürünüdür fakat, ikisi de görsel sanat olmaları itibariyle bir yakınlıkları var elbette...

Resimle hattı, hatla resmi birlikte kullandığınız çalışmalarınız oldu mu?

Kafamın içinde sürekli etkileÅŸim halindeler ama henüz ürün anlamında ikisini birlikte kullanmak nasip olmadı. Belki farkında olmadan istiflerimizde resimsellik ortaya çıkıyor olabilir. Zaman zaman deÄŸerli hocam Mahmut Åžahin’in ressam olmamız dolayısı ile daha avantajlı olduÄŸumuzu ifade ettikleri oluyor. Ä°leriye dönük bu anlamda resmi ve hattı birlikte kullanabileceÄŸim projelerim var. Onları da ileride konuÅŸuruz inÅŸaAllah.

KÜTAHYA ÇÄ°NÄ°’NÄ°N BAÅžKENTÄ°DÄ°R

Ä°nÅŸallah. Kütahya’da öz sanatlarımıza iliÅŸkin neler yapılıyor? VAV-DER’de neler yapıyorsunuz?

Son 10 yıldır bir öze dönüÅŸten söz edebiliriz. Bizim derneÄŸimiz dışında çok saÄŸlıklı ilerlemese de hat eÄŸitimi veren bir kurum daha var. Tezhip ve ebru gibi gelenekli sanatlar eÄŸitimi veren kiÅŸi ve kurumlar yanında biliyorsunuz ki Kütahya çininin baÅŸkentidir. Bunun da bizlere olumlu etkisi var tabii ki.

HAT, KÄ°TÂBÎ SANATLARIN MERKEZÄ°NDEDÄ°R

BaÅŸkanı olduÄŸunuz VAV-Der bu çalışmaların neresinde bulunuyor?

Vav DerneÄŸi gelenekli çalışmaların en ortasında duruyor bizce. Çünkü biliyorsunuz ki kitâbî sanatların ekseninde yazı bulunmaktadır. Vav-Der bu alandaki ihtiyacı karşılamanın yanında diÄŸer gelenekli sanatlarımıza da hizmet çalışmaları sürdürmektedir.

Üyeleriniz hangi sanat nevileri üzerinde çalışıyor?

Üyelerimizde ebrucular, tezhipçiler ve neyzenler bulunuyor. Henüz iki yıllık bir dernek olmamıza raÄŸmen çok güzel çalışmalarımız oldu. 10’a yakın sergimiz oldu.

Dernekteki sanat çalışmalarına ve sergilere teveccüh nasıl?

Ä°stediÄŸimiz düzeyde olmamakla birlikte bir teveccüh var elbette. Sergilerimiz ziyaretçi çekiyor tabii ki. Zamanla da daha iyi düzeylere ulaÅŸacağını umuyoruz. En son sergimizi 4 Temmuz 2015 Cuma günü Dolmabahçe Sarayı sergi salonunda açtık. Ä°stediÄŸimiz ilgiyi yakalayamamış olmakla birlikte bize teveccüh ederek sergimize gelen herkese teÅŸekkür ediyorum.

Nihai hedefleriniz hakkında neler söylemek istersiniz?

KiÅŸisel olarak hedefim ölümümden yıllar sonra da eserlerimle var olmak. Dünyaya güzel ÅŸeyler bırakmaktır. BoÅŸ bir yaÅŸamımın olması beni en çok korkutan ÅŸeydir. Dernek olarak amacımız da kadim sanatlarımızın yeni nesillerimize sevdirilmesinde bir köprü vazifesi görebilmektir. Gündemden düÅŸmüÅŸ, unutulmuÅŸ, terk edilmiÅŸ olarak bırakmak içimizi sızlatır. Bizi kendimizden uzaklaÅŸtırır.

Hat sanatıyla ne kadar zamandır meşgul oluyorsunuz?

2009 yılı Hattat Mahmut Åžahin hocamızla tanıştığımızda bu sanatla resmen ilgimiz baÅŸlamış oldu. Onun öncesinde Ä°mam Hatip Okulu öÄŸrencisi olduÄŸum yıllarda da çok amatörce ilgilenmiÅŸtim.

1992-1995 yılları arasında birkaç camiinin tezyinatında da çalıştım. Oralarda da hat çalışmaları çok ilgimi çekmiÅŸti. Hatta ÅŸimdi kendisiyle irtibat kuramadığım, yaÅŸayıp yaÅŸamadığını bile bilmediÄŸim ustam Musa TUÄž, elimin hatta çok yatkın olduÄŸunu, ailemin izin vermesi durumunda beni Ä°stanbul’a götürüp hattatlardan ders aldırabileceÄŸini söylemiÅŸti ama o yıllarda nasip olmadı.

Yıllar sonra Hattat Mahmut Åžahin hocamızla tanışmak ve bu sanata bir ucundan dahil olmak nasip olduÄŸu için Rabbime hamd ediyorum.

Yakın zaman sonra Mahmut Åžahin size icazet verecek? Ä°cazet sizin için hangi anlamlara geliyor?

2014 yılı sonunda icazet almaya hak kazandık aslında ama resmi icazet törenimizi henüz gerçekleÅŸtiremedik. Onun da bu yıl içinde olacağını ümit ediyoruz.

Hat sanatında kullanılan malzemeler mühim. Bu babta sanatkâr dedelerimiz “Kem âletle kemâlât olmaz” demiÅŸler. Siz de takip ettiÄŸim kadarıyla hat kalemleri, sülüs yazı kalemleri imal ediyorsunuz. Nasıl bir ihtiyaca binaen kalem üretmeye baÅŸladınız?

Kalemlerimiz çoÄŸunlukla bambu kamışından mamul kalemlerdir. Daha büyük yazı formunda yani celi yazılarda farklı ebatlarda kalemlere ihtiyacımız oldu. Ä°lk olarak Ä°stanbul NiÅŸadalar Camii ardından Erzincan Ä°liç Yusuf Ziya Demir Camii yazıları istenmiÅŸti. Alışık olduÄŸumuz yazı boyutundan oldukça büyük olan bu yazıları yazabilmek için celi kalemlere ihtiyacımız oldu. Önceleri büyük ebatlı bambu kamışlarından kalemler imal ettim. Neden sonra “Acaba kemikten daha kalıcı, daha saÄŸlam olur mu?” ÅŸeklinde bir mülahazayla denemeler yaptım. Üstadım Hattat Mahmut Åžahin’e takdim etim. Kendisi aharlı kâğıt üzerinde bir deneme yaptı ve kalemi harikulade bulduÄŸunu belirtti. Bu beni daha da ÅŸevklendirdi. Farklı boy ve ebatlarda kemik kalem denemeleri yapmaya baÅŸladım. 6 mm. ile 60 mm. arasında her ebatta baÅŸarılı denemeler aldık, Elhamdülillah.

Hattat arkadaşlarınız kalemlerinize rağbet etti mi?

Görselleri paylaÅŸmamızın ardından hattat arkadaÅŸlardan yoÄŸun bir ilgi oldu. Yüzlerce sipariÅŸ aldım. Fakat yapmaya devam ettikçe bu iÅŸin meÅŸakkatleriyle de karşılaÅŸmaya baÅŸladım.

Ne tür meÅŸakkatler?

Önceleri zevkle yaptığım kalemler daha bir zor gelmeye baÅŸladı. Ciddi vakit gerektiriyor her ÅŸeyden önce. Ä°ÅŸlediÄŸimiz malzeme doÄŸal kemik olduÄŸundan iÅŸleme esnasında yoÄŸun bir kokuya maruz kalıyoruz. Bunun için müsait bir ortam bulmak zorlaÅŸtı. Akabinde bir süre ara vermeye karar verdim. Ancak literatüre böyle bir ÅŸey kazandırmış olmaktan dolayı mutluyum. Ä°leride müsait bir atölye ortamına kavuÅŸtuÄŸumda devam etmeyi düÅŸünüyorum inÅŸallah.    

Hangi teknikleri ve malzemeleri kullanarak ne tür kalemler yapıyorsunuz?

Yaptığım kalemler ahÅŸap saplı ve kemik uçlu kalemler. Önceleri tamamen deneme amaçlı elle ÅŸekillendirme yaparak baÅŸlamıştım. Yaptığım kalemlerin denemelerinden çok iyi neticeler aldık. Az önce de arz ettiÄŸim üzere yakın çevremizde bu sanata gönül vermiÅŸ hattat arkadaÅŸlardan kısa zamanda yoÄŸun bir istek oldu. Elle ÅŸekillendirmeye yetiÅŸemez oldum. Küçük bir çark aldım. En azından kemikleri onunla yontayım diye düÅŸündüm. Kemikleri yontmak kolaylaÅŸtı ama bu sefer de malzemeden çıkan yoÄŸun kokuya maruz kaldık. Yalıtılmış bir ortama ya da açık havaya ihtiyaç doÄŸdu. Atölyem uygun deÄŸildi. Açık havada yapmaya baÅŸladım. Bir dönem, çalıştığım eÄŸitim kurumundaki atölyemde yaptım. Hatta bir gün okul çalışanları elektrik kablolarından yangın filan çıktı zannetmiÅŸler kokuyu duyunca. Öte yandan gürültülü de olmaya baÅŸlamıştı. Derken uygun bir atölye imkânı buluncaya kadar hat kalemi yapımına bir sure ara vermeye karar verdim.

HAT KALEMÄ° YAZI TÜRÜNE UYGUN EBAD VE EVSAFTA OLMALIDIR

Kamış kalem imalatının püf noktası; sırrı nedir? Yahut iyi bir sülüs kalemini hangi hususiyetleri haiz olmalıdır?

Ä°yi bir kalem aslında kullanım amacına göre ve kullanıcıya göre deÄŸiÅŸiklik gösterdiÄŸinden bu hususta çok sabit bir ÅŸey söyleyemem. Ancak ÅŸu kadarını söyleyelim ki amaca uygun kalem iyidir. Kâğıt üzerinde takılmadan ilerlemeli, yeterince mürekkebi ihtiva edebilmeli, yazı türüne uygun ebat ve evsafta olmalıdır. Tabii kalem açısı da her hattata göre deÄŸiÅŸiyor. Ben biraz fazla açılı kullanırım örneÄŸin. Hattat arkadaÅŸlar da kalem isterlerken açılarını belirtiyorlar genelde.

Kalemlerinizi kullanan sanatkârlardan ne tür geri bildirimler alıyorsunuz?

Geri bildirimler benim için çok önemli idi. Kalemleri deneme aÅŸamasındayken çoÄŸunlukla üstadım Hattat Mahmut ÅžAHÄ°N denedi. Onun yönlendirmeleri ile bazı deÄŸiÅŸiklikler yaparak ideal kalemi yakalamaya çalıştık. ArkadaÅŸlardan da genelde olumlu tepkiler aldık. Kullanan arkadaÅŸların neredeyse tamamından aynı ÅŸeyi duydum. O da ÅŸu idi: “Kemik kalemle yazmak çok farklı bir his veriyor. Kâğıdın üzerinde yumuÅŸak bir dokunuÅŸ hissi oluÅŸturuyor, adeta kayıp gidiyor. Kesinlikle diÄŸer kalemlerle yazmaktan çok farklı.” YetiÅŸtiremeyeceÄŸimiz kadar sipariÅŸ olmasını da herhalde buna borçluyuz.

Yeni projeleriniz nelerdir?

Ä°nÅŸallah amacıma uygun, güzel bir atölye edinebilirsem ve tabii ki uygun vakit de bulursam kemikten mamul farklı objeler düÅŸünüyorum. Åžimdilik bir ÅŸey söylemek erken olur. Zaman problemi çok fazla. Yazının önüne hiçbir ÅŸeyi geçirmek istemiyorum. Her zaman en fazla vaktimi hat meÅŸkleri almalı.

Son olarak okuyucularımıza neler söylemek istersiniz?

Artık kadim medeniyetimize sahip çıkmak ve geçmiÅŸimizdeki estetik zarafeti fark etmek zorundayız. Sanayi toplumunun pop kültüründen kurtulup kalıcı eserler üretmenin peÅŸinde olmalıyız diye düÅŸünüyorum. Bize zaman ayıran herkese teÅŸekkür ediyorum.

Ä°lginiz için ben teÅŸekkür ederim.