Liseden uzakta...

Alibeyköy’ün ara sokaklarında ufak bir atölye… Burada tekstil atölyelerinde dikilip gelen penyelerin paketlemesi yapılıyor.  Ä°çeride çalışan iÅŸçilerden biri henüz 14 yaşındaki kız çocuÄŸu A.A. BaÅŸka bir atölyenin kesimhanesinde ise 15 yaşındaki K.T dikilen kazakları kontrol ediyor. 16 yaşındaki  F.Ö ise çay servisinde…

EÄŸitim yılı bugün baÅŸladı. Onların tekstil atölyeleri yerine lisede olmaları gerekiyordu. Ancak onlar, ortaöÄŸretimde örgün eÄŸitim dışında kalan yüz binlerce çocuktan sadece ikisi. EÄŸitime eriÅŸim, okullulaÅŸma artıyor ama okul terki hala önemli bir sorun. 

Türkiye’de hem ilköÄŸretim hem de ortaöÄŸretimde okullulaÅŸma oranları son 15 yılda büyük artış gösterdi. 1998’de ortaöÄŸretimde net okullaÅŸma oranı yüzde 40’lardayken bugün yüzde 80’e çıktı. Ancak okulla eriÅŸim öÄŸrencinin okula devam ettiÄŸinin garantisi deÄŸil. Milli EÄŸitim Bakanlığı (MEB) 2015-2019 Stratejik Planı’nda da 'ortaöÄŸretimde örgün eÄŸitim dışına çıkanlar', 'okul terki' sorunlar arasında sıralanıyor.

Geçen sene 350 bin öÄŸrenci liseyi bıraktı 

MEB verilerine göre ortaöÄŸretimde örgün eÄŸitim dışına çıkan öÄŸrenci oranı yüzde 6,17. Bu orandan yola çıkıp ortaöÄŸretimdeki öÄŸrenci sayısı göz önüne alındığında 2014 yılında lisede eÄŸitimden ayrılan öÄŸrenci sayısı yaklaşık 350 bin oluyor.

EÄŸitim Reformu GiriÅŸimi’nin EÄŸitim Ä°zleme Raporu 2014-2015’e göre de Türkiye’de eÄŸitimden erken ayrılma oranları AB ülkelerinin çok üstünde. Türkiye’de 2014 yılı itibariyle 18-24 yaÅŸ arasındakilerin liseyi bitirmeden eÄŸitimden ayrılma oranı yüzde 38. Bu oran kızlarda yüzde 41, erkeklerde yüzde 35. Oysa AB ülkelerinde liseyi bitirmeden eÄŸitimden ayrılan gençlerin oranı yüzde 11. 

 

 

Örgün eÄŸitimi terk edenlerden biri 16 yaşındaki F.Ö. Ä°ki sene önce dokuzuncu sınıfa baÅŸladığı hafta okulu bırakmış. EÄŸitimini yarım bırakmasaydı bugün 11. Sınıf öÄŸrencisi olacaktı.

Devamsızlık okul terkini getirdi 

F.Ö’nün anlattıkları, okulu  terkinin sinyallerinin devamsızlıkla baÅŸladığını gösteriyor: 

"EÄŸitim hayatım boyunca okulda hep sıkıldım ben. Kaçardım sürekli. Bilgisayar oyunu oynamaya giderdim. Derste öylece dinler, yanımızdakine bile bir ÅŸey soramazdım. EÄŸlenceli, bizim de dahil olabileceÄŸimiz bir ders görmedim hiç. Okulun ortamı da iyi deÄŸildi. Sürekli kavga çıkardı. Benim gibi kaçanlar çoktu. Okulun iyi bir ortamı olsa bırakmayabilirdim."

F.Ö 4+4+4 ile 12 yıllık eÄŸitim zorunlu olduÄŸu için örgün eÄŸitimi terk etse de açık liseye devam ediyor. Ancak çok piÅŸman olduÄŸunu söylüyor: 

[FotoÄŸraf: Umay AktaÅŸ Salman / Al Jazeera Türk]

 

"Okulu bıraktıktan sonra bir lokantada garson olarak çalıştım bir süre. Ä°ki  haftada bir gün izin yaparak günde 12 saat çalışıyordum. Sigorta da yapmayacaklarını söylediler. Ayrıldım. Bir süre de beyaz eÅŸya satan bir dükkânda çalıştım. Orada da sigortamı yapmadıkları için ayrıldım. Åžu an iÅŸ arıyorum. Babamın çay ocağında ona yardım ediyorum bir yandan da. Ä°lk baÅŸta kendi paramı kazanmak cazip gelmiÅŸti ama okusaydım ileride daha iyi iÅŸlerde çalışacaktım." 

Mecburen açık liseye

Bu yıl lise birinci sınıfa baÅŸlaması gereken 14 yaşındaki A.A ise son üç aydır paketleme atölyesinde günde 10 saat çalışıyor. 480 TL kazanıyor ama çok yorulduÄŸunu anlatıyor. O, TEOG sonuçlarına göre tercih ettiÄŸi okullara yerleÅŸemeyince MEB’in otomatik olarak açık öÄŸretime yerleÅŸtirdiÄŸi öÄŸrencilerden biri. Aslında liseyi açıktan okumak istemediÄŸini söylüyor. Kontenjanı boÅŸ kalan okullara nakil yapabileceÄŸinden haberi yok. Yönlendiren, bilgi veren de olmamış:

"Açıktan nasıl okuyacağım. Görmeden, duymadan eÄŸitimin nasıl faydası olacak? Anaokulu öÄŸretmeni olmak istiyordum. Kızların okuması daha önemli ama… "

Sekiz kiÅŸilik ailelerinde bir tek babası çalışıyor. Ä°ki ablası da onun gibi liseyi bitirmeden ayrılmış. Bir ablası da geçen sene herhangi bir liseye puanı yetmeyince açıkta kalmış. Åžimdi bir ayakkabı atölyesinde çalışıyor. DiÄŸer ablası, lise birinci sınıfta kalınca okulu bırakmış. O da markette çalışıyor.

Daha 15 yaşında 'Bizden geçti' diyor

[FotoÄŸraf: Umay AktaÅŸ Salman / Al Jazeera Türk]

 

15 yaşındaki  K.T de geçen sene liseyi bırakmış. Kazandığı meslek lisesine gitmek istemeyen, 4 kere nakil baÅŸvurusu yapan K.T olmayınca okula gitmemiÅŸ. Geçen yılı açık öÄŸretime de kayıt yaptırmadan geçirmiÅŸ. Bu yıl açık liseye kayıt olmuÅŸ. Daha 15 yaşında ama "Bizden geçti artık" diyor. Kazakların dikildiÄŸi bir atölyede kalite kontrolde haftanın 5 günü çalışıyor. 800 TL maaÅŸ alıyor.

EÄŸitim Reformu GiriÅŸimi Politika Analisti Işıl Oral, okul terkinin pek çok sebebi olduÄŸunu vurguluyor. Bunları, sosyo ekonomik sebepler, öÄŸrencinin okulu sevmemesi, motive olamaması, baÅŸarısızlık, akran zorbalığı olarak sıralıyor. Oral’a göre bu sebeplerin hepsi önlenebilir. 

Okul terki rehber öÄŸretmenle azalır ama...

"Okul terkinin en önemli sebeplerinden biri maddi sıkıntılar nedeniyle çocukların çalışmak zorunda kalması. Bu soruna karşı sadece MEB deÄŸil, devletin farklı organları da daha fazla önlem almalı. Özellikle kız çocukları ev iÅŸlerine yardım etmek, kardeÅŸ bakma gibi nedenlerle de okulu terk etmek zorunda kalıyor. ÖÄŸrencinin okulu sevmemesi, motive olmamasıyla birlikte devamsızlık baÅŸlıyor. Devamsızlık okul terkinin bir önceki adımı. Bu noktada müdahale edilirse okul terkleri azalır. Burada okullardaki rehberlik servisleri çok önemli. Ä°yi bir rehberlik hizmeti ile devamsızlık da okul terki de azalır. Ancak  Türkiye’de bir rehber öÄŸretmene 650 öÄŸrenci düÅŸüyor. Ä°deali ise öÄŸretmen başına 250 öÄŸrenci."

Işıl, örgün eÄŸitimden çıkan çocukların açık liseye devam ettiÄŸini ancak çocuk için okul ortamında olmasının çok daha önemli olduÄŸunu da vurguluyor.

Yaygın eÄŸitim ile öÄŸrencinin yakından takip edilemediÄŸini anlatan Oral, "Yaygın, açıköÄŸretimde yüzyüze deÄŸilsiniz. Okul ortamında olması sadece akademik açıdan deÄŸil sosyal anlamda da önemli. Akranlarıyla bir arada olma, farklı insanlara etkileÅŸim içinde olmaları önemli. Okul öÄŸrencinin sosyal ve duygusal ihtiyaçlarını da karşılıyor" diye konuÅŸuyor. 

 

 

MEB de farkında

MEB de, 2015-2019 Stratejik Planı’nda zorunlu eÄŸitimden ayrılmaların önlenmesi ve izlenmesi için etkili bir mekanizma olmadığını belirtiyor. MEB’in UNICEF ile birlikte hazırladığı ‘OrtaöÄŸretimde Okul Terk Sebepleri ve Örgün EÄŸitim Dışında Kalan Çocuklar Politika Önerileri Raporu’nda okul terki riski taşıyan öÄŸrenci ve ailelerin sorunlarına iliÅŸkin çaÄŸrı merkezi kurulması öneriliyor. Ayrıca en çok okul terkinin yaÅŸandığı 9. sınıf müfredatının ve ders geçme sisteminin gözden geçirilmesinden, derslerin daha çekici hale getirilmesine kadar bazı tavsiyeler yer alıyor. Ayrıca MEB, devamsızlık ve okul terkini azaltmak için üç yıldır OrtaöÄŸretim Uyum Programını uyguluyor. Türkiye Genelinde 40 ilde 82 okulda uygulanan programın yaygınlaÅŸtırılması amaçlanıyor.