İran'a 35 yıldır ambargo uygulanıyordu

"Ä°ran'a uygulanan ambargoların kaldırılması" bu ülke ile 5+1 grubu arasında 12 yıldan bu yana süren nükleer müzakerelerin ana konularından biriydi.

1979'daki Ä°ran Ä°slam Devrimi'nden sonra 1980'den bu yana iniÅŸli çıkışlı da olsa uygulanan ambargolar 35 yıldır devam ediyor. 

Ä°ran devrimden önce ilk ambargoyla Muhammed Musaddık'ın baÅŸbakanlığı döneminde (1951-1953) tanıştı. "Petrolün millileÅŸtirilmesi" politikasını güden Musaddık, Ä°ngilizlerin Ä°ran petrolü üzerindeki kontrolünü sona erdirmiÅŸti. Bunun sonucunda da Ä°ran, kendi petrolünü dünya pazarına ihraç etme konusunda Ä°ngiltere'nin ambargolarıyla karşılaÅŸtı. Musaddık'ın ABD destekli Ajax Operasyonu adı verilen askeri darbeyle devrilmesiyle de ambargolar kaldırıldı.

Bir ülkeye gıda, bankacılık, saÄŸlık, teknoloji, ulaşım, sanayi ve askeri birçok alanda uygulanan ambargolar, o ülkenin uluslararası kararları yerine getirmeye zorlanması yönünden etkili bir yöntem olarak kabul ediliyor.

REHÄ°NE KRÄ°ZÄ° 

Ä°ran'a uygulanan ambargoların devrim sonrası süreci ilk olarak rehine kriziyle baÅŸladı. 1980 yılında Ä°ranlı bazı üniversite öÄŸrencilerinin Tahran'daki ABD BüyükelçiliÄŸini iÅŸgal etmesi ve 66 diplomatı rehin almaları, bu ülkeye uzun süre uygulanacak ambargoların baÅŸlangıcı oldu.

Dönemin ABD BaÅŸkanı Jimmy Carter, Åžah Rıza Pehlevi yönetiminde imzalanan anlaÅŸma gereÄŸi Ä°ran'a hareket etmek üzere hazırlanmış 300 milyon dolar deÄŸerindeki askeri yedek parça yüklü gemiyi durdurdu.  

Daha sonra ambargolar doÄŸrultusunda Ä°ran'da petrol alanında faaliyet gösteren ABD ÅŸirketleri ülkeyi terk etti ve bu alanda çalışan yabancı uzmanlarla beraber teçhizat ve modern teknoloji de ülkeden çıkmış oldu. Bu durum, ülkenin devrimden önce günde 4 milyon varil olan petrol ihracının 1 milyon varilin altına düÅŸmesine neden oldu.  

Yine Carter, Ä°ran'ın ABD bankalarındaki 12 milyar dolarını bloke etti. Aynı yıl ABD'den Ä°ran'a gıda ve ilaç dışı ihraç ürünleri durdurulurken, Ä°ran'dan ithalat da yasaklandı. 

Rehin tutulan ABD diplomatlarının 444 gün sonra salıverilmelerinin ardından Ä°ran'a uygulanan ambargolar kaldırıldı fakat ABD bankalarında Ä°ran'ın dondurulan 12 milyar dolarlık varlığı serbest bırakılmadı. 

Ä°RAN-IRAK SAVAÅžI

ABD, Ä°ran-Irak savaşının (1980-1988) 3'üncü yılında silah ambargosuyla bir kez daha yaptırımlarına baÅŸladı. 20 ülkeyle Ä°ran'a silah satışında bulunmamaları üzerine görüÅŸmeler yaptı.

1984 yılında ABD'den Ä°ran'a bazı kimya ürünlerinin ihracı yasaklandı. 

Ä°ran'a karşı etkisiz kalmakla eleÅŸtirilen Carter'dan sonra göreve gelen Ronald Reagan döneminde 1986 yılında yaÅŸanan Irangate olayının (ABD'nin Ä°ran'a uyguladığı silah ambargosuna raÄŸmen bazı ABD'li diplomatların Ä°ran'a gizlice silah satmaları) ortaya çıkmasının ardından 1987 yılında Ä°ran'a askeri alanda kullanılan 150 kalem kimyasal maddenin ihracı yasaklandı.

Yine aynı yıl, ABD Senatosu'ndaki bazı senatörler hazırladıkları tasarıyla ABD Enerji Dairesi'nin Ä°ran'dan petrol almasını eleÅŸtirdi. Senato'da oylanan tasarı kabul edildi, "terörizmle mücadele" kapsamında Ä°ran'dan petrol alımı yasaklandı. 

ABD, 1992'de Ä°ran'ın balistik füze, atom bombası, kimyasal ve biyolojik silahlar edinememesi içinbirtakım siyasi giriÅŸimlerde bulundu.

1995'de ABD'de, diÄŸer ülkelerin Ä°ran'a kimyasal veya özel teknolojik silah ihracatına engel olmak üzere hazırlanan taslak Senato'da onaylanarak kanunlaÅŸtı. Ä°ran ve Libya’nın enerji sektörlerinde önemli yatırımlara giriÅŸen yabancı ÅŸirketlerin cezalandırılmasını kapsayan yasa, Ä°ran-Libya Yaptırımlar Yasası (ILSA) olarak bilinir.

Buna göre Ä°ran'la birlikte Libya'ya da bir dizi yeni ambargolar uygulanmaya baÅŸlandı. 

ABD tarafından üçüncü ülkelerin Ä°ran'a uygulanan ambargolarla ilgili baskı altına alındığı bu kanun, bazı Avrupa ülkeleri ve Japonya tarafından tepkiyle karşılandı. Avrupa ülkeleri ABD'nin çıkardığı bu kanunu görmezden gelerek Ä°ran'la ticaretlerine devam ederken, aynı ÅŸekilde Japonya da Ä°ranla petrol üretim tesislerini geliÅŸtirmek üzere anlaÅŸmalar imzaladı.

Aynı yıl dönemin ABD BaÅŸkanı Bill Clinton, Ä°ran'la petrol ve ürünlerini de içeren tüm ticari ve yatırım iliÅŸkilerini keseceÄŸini açıkladı.

GEVÅžETÄ°LDÄ°

1997 yılında Muhammed Hatemi'nin cumhurbaÅŸkanı seçilmesinin ardından siyasi ve ekonomik alanlardaki reformlarla ilgili yaptığı açıklamalar üzerine Clinton, ülkedeki reform çabalarına destek amaçlı ambargoların gevÅŸetilmesi kararı aldı. Clinton 1999'da toplu ölümlere neden olan silah ve terörizme destek kapsamına girmediÄŸi gerekçesiyle Ä°ran'a gıda ve ilaç ambargosunu kaldırdı. 

2000 yılında Ä°ran'da reformistlerin meclis seçimlerini kazanmaları üzerine petrol dışı ürünlerden halı ve kuru meyve gibi bazı kalemlerden de ambargolar kaldırıldı.  

2001'de ise George W. Bush süresi dolan Libya ve Ä°ran'a yaptırımları öngören Ä°LSA yasasını 5 yıl uzattı.

AHMEDÄ°NEJAD DÖNEMÄ°NDE ARTTI

2004'te Ä°ran'da Mahmud Ahmedinejad'ın cumhurbaÅŸkanı olmasının ardından ülkede nükleer faaliyetlerin ivme kazanması Batı'da Ä°ran'ın nükleer silah üretme çabası olarak deÄŸerlendirildi. Bu gerekçeyle 2004 sonu ve 2005'in baÅŸlarında Ä°ran'a uygulanan ambargolar arttırıldı. Aynı dönemde ABD ve Ä°srail yönetimleri Ä°ran'ı askeri saldırıyla tehdit etmeye baÅŸladı. 

2005 ortalarında Ä°ran, BirleÅŸmiÅŸ Milletler'e (BM) baÄŸlı Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın (UAEA) ülkenin nükleer faaliyetlerini inceleme talebini kabul etmesiyle barışçıl nükleer enerjiye sahip olma çalışmaları kapsamında uranyum zenginleÅŸtirmeye devam etti. Ä°ran'ın "Sarı kek" olarak bilinen yeni uranyum oksit üretimi kurması ve yeni füze denemeleri bir kez daha Batılılarla Tahran yönetimi arasındaki savaÅŸ söylentilerini alevlendirdi. 

2006'da Ä°ran'la görüÅŸmelerin akamete uÄŸraması nedeniyle bu ülkenin nükleer faaliyetlerini içeren dosya ilk olarak BM Güvenlik Konseyi'ne götürüldü ve BM üyesi ülkelerin oylamasıyla da bu ülkeye uygulanan ambargolar tanındı. BM'de ambargoların süresi 4 kez uzatıldı.

Yine aynı yılın ocak ayında, Londra'da bir araya gelen BM Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi ve Almanya (5+1) Ä°ran'ı nükleer silah yapmaya yönelik çabalarda bulunmakla suçladı. Bu oturumda Ä°ran'ın iki siyasi müttefikinden Rusya kararı onaylarken Çin çekimser kaldı.    

2006 eylül ayında, "Ä°ran Sadırat Bankası" terörizm ve Lübnan'daki Hizbullah örgütünü destekledikleri suçlamasıyla ambargo listesine alındı. 

2007 ocak ayında "İran Sepah Bankası" kitle imha silahları satın alma iddiasıyla yaptırım uygulananlar listesindeki yerini aldı.

2007 haziranında 27 Ä°ranlı iÅŸ adamı ve bazı kuruluÅŸa da kitle imha silahı edinmeyle ilgili çabaları suçlamasıyla ambargo uygulandı.

Aynı yılın ekim ayında Ä°ran Devrim Muhafızlarına baÄŸlı "Kudüs Güçleri" ve "Ä°ran Milli Bankası" terörist faaliyetlerde bulunmak suçlamasıyla ambargo kapsamına girdi. 

2008'in eylül ayında nükleer faaliyetler ve silah üretimi suçlamasıyla Ä°ran nakliye ve hava taşımacılığına ambargo getirildi.

2008 haziran ayında da İran Tovsia-Sadırat Bankası'na ambargo uygulandı.

2009 yılında ABD'de yapılan seçimleri kazanan Barack Obama'nın iÅŸin başına gelmesiyle iki ülke arasındaki iliÅŸkilerin yumuÅŸayacağı düÅŸünülürken dönemin Ä°ran CumhurbaÅŸkanı Ahmedinejad'ın izlediÄŸi dış siyaset politikasındaki sertlik ve Ä°kinci Dünya Savaşı sırasında gerçekleÅŸtiÄŸi iddia edilen Yahudi soykırımı Holokost'a karşı çıkan açıklamaları nedeniyle ambargoların kapsamı geniÅŸletildi ve ÅŸiddeti arttırıldı. 

O dönemde, Ä°ran'ın en yakın müttefiklerinden Rusya dahi ambargoları desteklediÄŸini açıkladı. ABD Ä°ran'a uygulanan ambargoların etkisini Çin'in tutumunun zayıflattığı kanısında.

2010 eylül ayında bazı Ä°ranlı iÅŸ adamlarının banka hesapları bloke edildi ve ihracatları engellendi.

2011 sonlarında İran Merkez Bankası ambargo kapsamına alındı.

2015'in ilk aylarında da Ä°ranlı bazı ÅŸirketlerin yurt dışı faaliyetleri durduruldu.  

Ä°ran ile BirleÅŸmiÅŸ Milletler'in (BM) beÅŸ daimi üyesi ABD, Rusya, Çin, Ä°ngiltere, Fransa ve Almanya'nın oluÅŸturduÄŸu 5+1 ülkeleri arasında yürütülen müzakerelerde bu sabah anlaÅŸma saÄŸlandığı açıklandı.