Balkanların kıbleye bakan cami köprüleri!

Balkanlar’daki Osmanlı mimarisi ve kültürüne dair makaleler kaleme alarak ve araÅŸtırmalar yapan bir isim olan Uluslararası Saraybosna Üniversitesi ÖÄŸretim Üyesi Prof. Dr. Mesut Idriz, Balkanlar'daki Osmanlı köprülerinin ortak yönlerine dikkat çekti: Hepsinde kıbleye bakan mihraplar var!

Åžu sıralar kendi memleketi olan Üsküp ve çevresindeki köprülere dair bir belgesel hazırlayan Prof. Dr. Mesut Idriz'in Star Pazar’a aktardığı ilginç bilgiler:

- Kıbleye Bakan Köprüler projesi nasıl ortaya çıktı?

Üsküplü olduÄŸum için bu ÅŸehrin iki yakasını birleÅŸtiren Vardar Nehri üzerindeki TaÅŸköprüüzerindeki mihrap dikkatimi çekmiÅŸti. Ä°slam’da mihrap, cami ve mescitlerde bulunur.

Üsküp Vardar Nehri üzerindeki TaÅŸköprü

TaÅŸköprü’nün üzerinde hangi amaçla bir mihrap yapıldığını düÅŸünüyordum. 80’lerdeki Türkiye ziyaretim sırasında Edirne’de ki nehirler üzerindeki köprülerde de benzer uygulamayı gördüÄŸümde konu daha çok ilgimi çekti.

Neretva Köprüsü

Drina Köprüsü

Ä°lerleyen yıllarda Bosna-Hersek’teki Neretva ve Drina nehirleri üzerinde de aynısını görünce,“Bu kadar köprü üzerinde mihrap olması ve hepsinin kıbleye bakması tesadüf deÄŸildir” diye düÅŸündüm. Bu uygulamanın Osmanlı veya farklı Müslüman toplumları tarafından kullanıp kullanılmadığını araÅŸtırdım. Anadolu’da bir kaç ÅŸehirde köprü üzerinde namazgâh bulunduÄŸunu öÄŸrendim ancak söz konusu namazgâhlar ile mihrap uygulamalarının farklı anlamlar taşıdığının sonucuna vardım.

- Balkanlar’daki bu tip Osmanlı köprülerinden kaç tane var ve siz onları nasıl tespit ettiniz?

Balkan ÅŸehirlerine has olan kıbleye bakan mihraplı köprüler projesi için Üsküp TaÅŸköprü’den baÅŸlayarak Edirne EkmekçioÄŸlu Ahmet PaÅŸa ve Abdülmecid köprüleri’ne, ViÅŸegrad Sokollu Mehmed PaÅŸa Köprüsü ve Konjic Köprüsü’ne kadar uzanan ziyaretlerimiz oldu. Bu özellikte baÅŸka köprüler olsa da farklı nedenlerle tahrip edildikleri bilgisine ulaÅŸtık. Günümüzde kıbleye bakan mihraplı köprülerden yalnızca beÅŸ köprü ayakta kalmış.

Edirne EkmekçioÄŸlu Ahmet PaÅŸa Köprüsü

Edirne Abdülmecid köprüsü

ViÅŸegrad Sokollu Mehmed PaÅŸa Köprüsü

Konjic Köprüsü

- Bu köprülerin kıbleye baktığını nasıl tespit ettiniz?

Son teknoloji ve ekipmanlarla. Ve köprülerin mihraplarının çok ufak sapmalar ile kıbleyi gösterdiÄŸi sonucuna vardık. Ä°nÅŸaa edildikleri dönemin teknolojik imkânları düÅŸünüldüÄŸünde bu ÅŸekilde ufak sapmalar ile kıbleyi doÄŸru olarak bulmaları da takdire ÅŸayan bir çalışma ve Osmanlı mimarisinin Ä°slam medeniyetine büyük bir katkısıdır.

- Bu Osmanlı köprülerin, Balkanlar’daki önemi nedir?

Bu köprüler Balkanların Ä°slamlaÅŸması açısından önemli. Osmanlı fethettiÄŸi Balkan ÅŸehirlerinde kendi dokusunu çeÅŸitli mimari unsurlar ile oluÅŸturmuÅŸ. Osmanlı mimarisi ÅŸehre bir ruh giydirmiÅŸ, yeni kimlik kazandırmış. Bu konuda kıbleye bakan mihraplı köprülerin de paha biçilmez bir rolü bulunmakta. 

KÖPRÜLERDEKÄ° MÄ°HRAPLARIN SEBEBÄ°

- Osmanlı, Balkan köprülerine neden mihrap koymuÅŸ? Amacı ne olabilir?

Sonradan Balkanlar’a yerleÅŸen Müslüman halkın yön tayinini kolaylaÅŸtırmak için. Yeni fethettiÄŸi Balkan ÅŸehirlerine farklı bölgelerden Müslüman halkı yerleÅŸtirmiÅŸtir. Yeni yerleÅŸen toplum ve Ä°slamı kabul eden yerli halkın da namaz ibadetlerini yerine getirebilmeleri için, sözkonusu köprülerdeki mihraplar vasıtası ile halka kıble bilgisi ulaÅŸtırılmıştır. Bu köprülerin üzerinde cemaat olarak vakit namazları ve Cuma namazı da kılınmıştır.

SAVAÅžLARDA YIKILDILAR

- SavaÅŸlarda köprülerin hedef alındığını biliyoruz. Hangileri zarar gördü?

Tamamen yok olan köprüler var. ÖrneÄŸin Saraybosna’da Miljacka Nehri üzerinde inÅŸa edilmiÅŸ Mihraplı Köprü, I. Dünya Savaşı sırasında temelleri de dahil olmak üzere tahribata uÄŸratılmış. 1682’de inÅŸa edilmiÅŸ Konjic Köprüsü, 1992 Bosna Savaşı sırasında ciddi hasar almıştı. TÄ°KA tarafından restore edildi. 2000’li yıllarda Üsküp TaÅŸköprü’nün mihrabı bazı kesimler tarafından yıkıldı. Ama Türk ve Makedon hükümetlerinin iÅŸbirliÄŸi ile restore edildi.

YAVUZ SULTAN SELÄ°M’E MÄ°HRAP

- Bu özel köprülerin bundan sonraki süreçte yapılacak köprülere ilham vereceÄŸini düÅŸünüyor musunuz?

Günümüzde yeni yapılan eserlerde geleceÄŸi inÅŸaa ederken geçmiÅŸimizde bulunan önemli mimari unsurları da canlandırmalıyız. Mesela Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde, tarihimizle olan bağı sadece isimle deÄŸil mimari unsurlarla da desteklememiz gerek. Bu anlamda Yavuz Sultan Selim köprüsü de mihraplı bir köprü haline çevirilerek daha anlamlı bir hale getirilebilir.

Kaynak : Star