Beşir Ayvazoğlu: Peyami Safa, Hitlerci miydi?
Kapsamlı bir biyografisini yazdığım Peyami Safa'nın 1937 yılında yaklaşık bir ay süren Avrupa seyahatinden dönerken uğradığı Almanya'da, "bir ideal etrafında birleşip birbirine kenetlenerek tek irade ile hareket etme ihtiyacı"ndan doğan disipline hayran olduğu bir gerçektir. O tarihte, toplumların "uzviyet gibi bütünü ve parçaları aynı zamanda teşekkül eden, parçaları bütünün emrinde ve istikametinde gelişen tabii varlıklar" olduğunun anlaşıldığını, bu sebeple Birinci Dünya Savaşı'ndan beri yapılan bütün inkılâpların tek şefli, tek partili ve totaliter bir cemiyet bünyesi doğurduğunu düşünüyordu. Böylece kendi düşünce çerçevesinde Milli Şef rejimini meşrulaştıran Peyami Safa, Almanya'ya sempati duysa da, asıl mânasında bir "faşist" değildi; Türkiye'nin kendi millî, ekonomik ve jeopolitik bünyesinin Hitlerizm'in prensiplerine çok yabancı olduğunu ve yabancı kalması gerektiğini açıkça yazmıştı.